Powstanie obozu w Oświęcimiu
Projekt założenia w Owięcimiu obozu koncentracyjnego powstał w Urzędzie Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu, na czele którego stał SS-Gruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski. Podległy mu inspektor policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa, SS-Oberführer Arpad Wigand wystšpił z takim projektem w końcu 1939 roku, naglony raportami o przepełnieniu więzień na lšsku i w Zagłębiu Dšbrowskim, co utrudniało policji bezpieczeństwa stosowanie terroru i represji wobec polskiej ludnoci. SS-Oberführer Wigand w swej motywacji podkrelił, że na lšsku i w Generalnym Gubernatorstwie wzmaga się ruch oporu, wobec czego muszš nastšpić aresztowania, a istniejšce obozy koncentracyjne nie wystarczš na osadzenie w nich wszystkich zatrzymanych. Wigand wskazał na Owięcim jako miejsce nadajšce się pod przyszły obóz koncentracyjny. Uważał, że w istniejšcych tam koszarach będzie można zaraz osšdzić więniów. Koszary położone poza obszarem zwartej zabudowy miasta w rozwidleniu rzek Wisły i Soły, w dzielnicy zwanej Zasole umożliwiały ewentualnš rozbudowę obozu w przyszłoci oraz odizolowanie go od wiata zewnętrznego. Dalszy argument stanowiło dogodne połšczenie Owięcimia ze lšskiem i Generalnym Gubernatorstwem. W pierwszych dniach stycznia 1940 roku inspektor obozów koncentracyjnych SS-Oberführer Richard Glucks skierował do Owięcimia komisję, której przewodniczył komendant obozu w Sachsenhausen, SS-Sturmbahnführer Walter Eisfeld. W wyniku oględzin komisja orzekła, że koszary owięcimskie nie nadajš sie do urzšdzenia w nich obozu. Innego zdania był Urzšd Wyższego Dowódcy SS i Policji we Wrocławiu, gdyż 25 stycznia 1940 roku szef Głównego Urzędu SS zawiadomił Reichsführera SS Heinricha Himmlera, iż wg meldunku SS-Gruppenführera vin dem Bacha-Zelewskiego "Wkrótce obok Owięcimia zostanie urzšdzony obóz, który jest pomylany jako rodzaj państwowego obozu koncentracyjnego". W dniu 1 lutego 1940 w celu podjęcia ostatecznych decyzji między innymi w sprawie miejsca założenia planowanego obozu Reichsführer SS Himmler zarzšdził przeprowadzenie inspekcji następujšcych obiektów: więzienia policyjnego w Welzheim i obozu przejciowego w Kislau, obozu we Frauenbergu koło Admontu, obozu w Sosnowcu i byłych koszar w Owięcimiu. 21 lutego 1940 roku Glucks zawiadomił Himmlera, że w wyniku inspekcji ustalono, że dawne polskie koszary artyleryjskie w Owięcimiu po uzupełnieniu niektórych urzšdzeń sanitarnych i zmianach budowlanych nadajš się na obóz kwarantanny i jeli tylko rokowania nakazane przez szefa policji bezpieczeństwa w sprawie odstšpienia obiektu przez Wehrmacht dobiegnš końca to obóz kwarantanny zostanie natychmiast uruchomiony. W wyniku rokowań generał lotnictwa Halm wyraził 8 kwietnia 1940 roku zgodę na wydzierżawienie owięcimskich koszar i sporzšdzenie umowy w sprawie przekazania ich władzom SS. W zwišzku ze sfinalizowaniem pertraktacji między Wehrmachtem a SS przebywała w Owięcimiu w dniach 18-19 kwietnia 1940 roku kolejna komisja, której przewodniczył SS-Haumptsturmführer Rudolf Höss, pełnišcy po Eisfeldzie funkcję kierownika obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. W czasie przejazdu przez Wrocław komisja spotkała się z Wigandem i zapoznała szczegółowo z jego projektem przejciowego obozu kwarantanny dla polskich więniów przed osadzeniem ich w obozach koncentracyjnych w głębi Rzeszy. Wg projektu Wiganda miał to być obóz dla 10000 więniów. W wyniku raportu z inspekcji złożonemu Glucksowi przez Hössa, Reichsführer SS Himmler, 27 kwietnia 1940 roku wydał rozkaz założenia w Owięcimiu obozu koncentracyjnego i rozbudowania go siłami więniów. Höss odkomenderowany przez Glucksa ponownie do Owięcimia przybył tam 30 kwietnia z pięcioma esesmanami by kierować pracami przygotowawczymi. W dniu 4 maja 1940 roku mianowano go oficjalnie komendantem Konzentrazionlager Auschwitz. Pierwszy szkic generalnego planu rozbudowy obozu owięcimskiego, zwanego macierzystym był gotowy w ogólnych zarysach już w czerwcu 1941 roku, ostateczny szczegółowy plan został zatwierdzony przez Główny Urzšd Gospodarczo-Administracyjny SS w grudniu 1942 roku i przekazany komendantowi do realizacji juz w trakcie rozbudowy. Teren przewidziany pod rozbudowę graniczył od południa z prowadzšcš wzdłuż Soły droga Owięcim-Rajsko i cišgnšł się dalej ku północy aż po tory kolejowe biegnšce z Owięcimia do Jawiszowic. Generalny plan rozbudowy przewidywał utworzenie czterech stref. W pierwszej, na zachód od obozu, przewidziane było osiedle SS z zieleńcami, boiskiem sportowym i ujeżdżalniš koni, w drugiej strefie komendantura, a w jej przedłużeniu teren gospodarczo-przemysłowy (wodocišgi, magazyny, warsztaty i inne), w trzeciej, graniczšcej z komendanturš i terenem gospodarczo-przemysłowym, właciwy obóz koncentracyjny, w czwartej graniczšcej od zachodu z obozem - koszary garnizonowe SS. Na sam obóz wyznaczono obszar długoci 1000m i szerokoci 400m. Budynki przeznaczone dla więniów miały tworzyć dwa kompleksy rozdzielone placem. Pierwszy kompleks stanowiły istniejšce i przewidziane do rozbudowy budynki murowane obozu macierzystego. Miały się w nim znajdować 33 bloki mieszkalne. Po wyburzeniu budynków gospodarczych i warsztatowych między pierwszym a drugim kompleksem planowano urzšdzenie dużego placu apelowego. Oba kompleksy miały liczyć łšcznie 78 jednopiętrowych budynków mieszkalnych dla więniów. Realizacje planu rozbudowy obozu macierzystego podjęto w 1941 roku siłami więniów przy wykorzystaniu materiału budowlanego pochodzšcego z rozbiórki wyburzonych domów w dzielnicy Zasole. Przystšpiono do budowy 8 budynków jednopiętrowych na placu apelowym (w miejscu dawnej ujeżdżalni), w 14 budynkach parterowych nadbudowano jedno piętro i wybudowano kuchnie obozowa. Poza drutami ogrodzenia wybudowano budynek administracyjny dla SS. Do jesieni 1944 roku wybudowano most na Sole z drogš prowadzšcš do szosy Owięcim-Kęty-Bielsko i nowa drogę do dworca kolejowego w Owięcimiu, skanalizowano teren przewidziany pod rozbudowę obozu, rozpoczęto budowę stacji pomp, budynków wodocišgowych oraz ciepłowni. Z planowanego drugiego kompleksu pomieszczeń dla więniów wybudowano 20 budynków jednopiętrowych na tzw. przedłużeniu obozu. Już wiosnš 1944 roku urzšdzono tam w pięciu budynkach warsztaty i magazyny odzieżowe. Dwa budynki oddano do dyspozycji lekarza SS prof. dr. Carla Clauberga. W maju przeniesiono do nich z bloku nr 10 obozu macierzystego stacje eksperymentalnš oraz więniarki - Żydówki przeznaczone do dowiadczeń w zakresie sterylizacji. W dalszych blokach umieszczono w padzierniku 6000 więniarek przeniesionych z obozu kobiecego w Brzezince. Ponadto wystawiono budynek przyjęć więniów do obozu. W lecie 1944 roku uruchomiono w nim instalację do kšpieli oraz komory z aparaturš dezynfekcyjnš. Zarówno plan rozbudowy obozu jak i jego częciowa realizacja pozwalajš na stwierdzenie, ze obóz macierzysty w Owięcimiu był budowany jako obiekt trwały, który miał w przyszłoci służyć do wiezienia i unicestwiania przeciwników hitlerowskiej Rzeszy.