zaloguj przez facebook
Tančík vz. 33 - Praga - I
Okres lat dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku wielu pasjonatów historii broni pancernej nazywa “gorączką tankietek".Zaczęła się ona od doktrynalnych pomysłów francuskiego generała Estienne i Brytyjczyka - pułkownika (później - Major General) Fullera, wyobrażających sobie “chmary zmotoryzowanych harcowników", żołnierzy wyposażonych w indywidualne, opancerzone i uzbrojone w broń maszynową środki transportu.
Gdy w roku 1925 pułkownik Martel zbudował swój jednoosobowy, lekko opancerzony pojazd gąsienicowy, wpasował się on idealnie w te, wydawałoby się - nowoczesne poglądy na wojnę.
Ideę Martela twórczo rozwinęli kapitanowie: Carden i Loyd.Ich dwuosobowa tankietka Mark VI okazała się prawdziwym hitem - sprzedano ich 325 egzemplarzy wyłącznie dla armii brytyjskiej plus ponad 99 na eksport.5 krajów kupiło prawa do ich licencyjnej budowy.Jednym z nich była Czechosłowacja.
Historia ta rozpoczęła się od brytyjskiej wizyty szefa Wydziału Innowacji Wojskowego Instytutu Badań Technicznych ( późniejszego Wojskowego Instytutu Badań Technicznych i Lotniczych - VTLÚ - Vojensky Technicky a Letecky Ústav), podpułkownika Albrechta, która miała miejsce w roku 1929.Po pokazie tankietek Carden-Loyd, jaki dla niego urządzono (i co bardzo prawdopodobne, acz nigdy nie udowodnione - po usłyszeniu korupcyjnej propozycji udziału w zyskach ze sprzedaży licencji i czechosłowackiej produkcji), stał się on gorącym orędownikiem tankietek, które nazywał “idealnym pojazdem pancernym w dywizji piechoty".
Zakłady ČKD (Českomoravská - Kolben - Daněk) natychmiast zaoferowały możliwość zbudowania nawet 300 sztuk.Armia nie podeszła do tego entuzjastycznie, lecz w wyniku zakulisowych machinacji i nacisków (w które zamieszani byli: Albrecht, brytyjski attache wojskowy w Pradze płk. Bridge, generał Netík) zdecydowano zamówić 6 egzemplarzy testowych.Po ich wypróbowaniu miała zapaść właściwa decyzja odnośnie dalszych zakupów.
W marcu 1930 roku trzy tankietki, jeden ciągnik-platforma i przyczepa transportowa wypłyneły z Wielkiej Brytanii na pokładzie parowca “Lindisfarne".Trasę Hamburg-Praga przebyły koleją.
Zapłacono za nie 488745 koron (20000 ówczesnych dolarów), zaś całkowity koszt ich sprowadzenia wraz z 1/3 kosztów licencji (12000 funtów) wyniósł 1150000 koron (46000 dolarów).
Otrzymały one numery rejestracyjne NIX-219 - NIX-221 (po grudniu 1932 roku 13.355 - 13.357).
ČKD zaprezentowała tankietki żołnierzom, lecz niemal natychmiast wycofała je z powrotem do fabryki, celem bliższego się z nimi zapoznania.Program testowy armia rozpoczęła dopiero w lipcu 1930 roku.W tym momencie budowa trzech pierwszych licencyjnych egzemplarzy była już zaawansowana.Nazwano je Praga-Carden-Loyd (lub “Pojazd P" - “Vozidlo P").
Planowano przekazanie ich armii w sierpniu, lecz okazało się to niewykonalne ze względu na ich bardzo wysoką awaryjność, spowodowaną technologicznymi niedociągnięciami.Wojsko otrzymało je w końcu września.
Wystawiony rachunek opiewał na 221325 koron (8800 dolarów) za sztukę - ponad dwukrotnie więcej niż pierwotnie zakładano.
Ciekawostką jest fakt, ze zbudowano cztery tankietki, zamiast zakontraktowanych trzech, zaś dodatkowy egzemplarz otrzymał nazwę “wozu towarzyszącego" i jest bardzo prawdopodobne, że jego cenę wliczono w całość kontraktu.Niektórzy autorzy poddają jego istnienie w wątpliwość, lecz Vladimír Francev jest co do tego przekonany.
Przydzielono im numery rejestracyjne NIX-223 - NIX-225 (po grudniu 1932 roku - 13.359 - 13.361).Numeru rejestracyjnego nadprogramowej tankietki nie odnotowano w żadnych dokumentach.
W jesiennych manewrach roku 1930-go udział wzięły jedynie tankietki brytyjskiej budowy.W ich trakcie dobitnie potwierdziły się zarzuty podnoszone przez żołnierzy - bardzo ograniczone pole obserwacji z wnętrza wozu, niewielki kąt ostrzału, brak łączności tak zewnętrznej, jak wewnętrznej, marna mobilność oraz podatność na uszkodzenia.W raporcie podsumowującym manewry napisano, że zadania przewidziane dla tankietek sprawniej wykonywały samochody pancerne Tatra (OA) vz.26/30.
Zdaniem wojskowych, wymagały one bardzo gruntownego przekonstruowania by być w stanie wypełniać przewidziane dla nich zadania.W roku następnym ČKD przebudowała jedną z tankietek (za cenę 115363 koron, co było odpowiednikiem 4600 ówczesnych dolarów).Otrzymała ona zupełnie odmienne opancerzenie, z wysoką, zamkniętą od góry stropem nadbudówką, z otwieranymi wizjerami w każdej z burt, ktorych przezierniki wyposażono w szybki ze szkła pancernego.Uzbrojenie stanowił ręczny karabin maszynowy ZB vz.26, który osadzono w lekkim jarzmie.Kąt ostrzału w poziomie wzrósł do 50 stopni .W odróżnieniu od C-L, cały zapas amunicji umieszczono wewnątrz wozu.Poprawiono też prowadnice gąsienicy, dzięki czemu zauważalnie zmalała ilość przypadków ich spadania podczas gwałtownego manewrowania.Dużą wizualną różnica była też zmiana sposobu opancerzenia chłodnicy, w którym wyeliminowano drzwi. Znacznie poprawiło to chłodzenie silnika.
Tak zmodyfikowana tankietka, nazwana Praga P-1, w czasie intensywnego programu testowego przejechała ponad 4350km,W tym czasie wprowadzono kilka dodatkowych zmian w zawieszeniach, lecz były to usprawnienia kosmetyczne, nie poprawiające zdolności trakcyjnych wozu.
Wtedy też wojskowi zarządali zwiększenia grubości opancerzenia do 9-12 mm, oraz by zwiększyć niewielką siłę ognia, zainstalowania drugiego, stacjonarnego karabinu maszynowego, którym operować miał kierowca przy pomocy cięgła Bowdena.
17-go pażdziernika 1933 roku trzy przebudowane w ten sposób prototypy zostały przejęte przez Armię.Trafiły one do Milovic.
Wojskowi wciąż uważali tankietki za zbędne, lecz ČKD i podpułkownik Albrecht zdołali do nich przekonać Ministra Obrony - Bradáč’a, który autoryzował zamówienie aż 70 sztuk.
Tankietkom otrzymały oficjalną desygnację: Tančík vz.33 (Tč. Vz. 33).
Kontrakt podpisano jeszcze w trakcie programu testów: 19 kwietnia 1933 roku.Cenę jednostkową określono na 131200 koron (5200 dolarów), plus 32 funty szterlingi opłaty licencyjnej.
ČKD obiecało dostarczenie 40 tankietek do końca roku 1933, zaś pozostałych przed wrześniem roku następnego.Doszło jednak do znacznych opóźnień (jedną z przyczyn była dostawa wadliwej stali pancernej z Plodi).Pierwsze wozy zaczęto montować w końcu listopada, zaś pierwsze 10 ukończono w styczniu 1934 roku.Armia przejęła je dopiero miesiąc później.Kolejne 20 sztuk dostarczono w marcu.Następne 10 w kwietniu, 20 w sierpniu, a ostatnie 10 w październiku.Nadano im numery rejestracyjne 13.420 - 13.489.
Testy drogowe przeprowadzano na szosie Praga - Milovice - Praga.W czasie testów pancerza doszło do jego kilkukrotnego przebicia, lecz przestrzeliny zanitowano, a tankietki przyjęto.
Po przyjeciu pierwszych tankietek na etat w Milovicach zauważono, że zastosowane w wozie rozwiązanie uzbrojenia jest pozbawione sensu.Kierowca po prostu nie był w stanie prowadzić lekki wóz jednocześnie celując, strzelając i zmieniając magazynki...Strzelec miał zaś problemy z utrzymaniem broni w rękach (nie wspominając o celowaniu) podczas jazdy terenowej z prędkością wiyższą niż 10 km/godz.!Zarówno sam wóz, jak i zastosowana w nim broń były zbyt lekkie, zaś zastosowana amortyzacja niewydolna.Próby zmiany karabinów maszynowych na inne nie powiodły się: lotniczy ČZ vz.30 przegrzewał się podczas prowadzenia ognia długimi seriami, zaś ZB vz.32 okazał się zbyt ciężki.
Późnojesienne manewry roku 1934, w których udział wzięła większość nowych tankietek, potwierdziły wszystkie ich mankamenty: znikome możliwości trakcyjne, małą siłę ognia oraz brak łączności pomiędzy wozami plutonów (wymyślny system chorągiewek i sygnałów dźwiękowych okazał się całkowitym fiaskiem przy ograniczonym polu obserwacji zamkniętej wewnątrz wozu załogi i potwornym hałasie silnika umieszczonego tuż obok siedzisk załogi)...
Efektem tych obserwacji była zmiana doktryny - z rozpoznania i wsparcia piechoty (w składzie pięcioczołgowych plutonów), na niesprecyzowane bliżej wsparcie oddziałów fortecznych i nadgranicznych w przypadku mobilizacji (plutony po trzy wozy w każdym).
W latach 1934-36 tankietek używano głównie do szkolenia oraz przydzielano do nowoformowanych oddziałów pancernych (w zastępstwie czołgów lekkich, których brakowało).Z powodu intensywnego używania oraz tego, że ČKD zastosowało w produkcji (dla oszczędności) najtańsze, o niewystarczającej wytrzymałości materiały, które (pomimo zatwierdzenia tego przez Armię) zużywały sie kilkakrotnie szybciej od pełnowartościowych.Ilość awarii była ogromna.
Tankietki miały na etatach wszystkie 3 pułki pancerne.1. PÚV miał 24 sztuki.2. PÚV - 16, zaś 3. PÚV - 30.
W roku 1938 jedynie trzy plutony znalazły się w rejonach nadgranicznych.Jeden z nich współdziałał z 2. Dywizją Piechoty w Południowych Czechach, kolejny z 44.Pułkiem Piechoty w Czechach Północnych, zaś ostatnie 3 tankietki wspierały 8.Dywizję Piechoty na Morawach.Na szczęście dla czechosłowackich czołgistów bojówkarze Heinleina nie posiadali broni przeciwpancernej i zawsze pojawienie się tankietek powodowało ich natychmiastowy odwrót.
Podczas wrześniowej mobilizacji dowiodły swej legendarnej już wtedy awaryjności.
Te, które wzięły udział w walkach z Węgrami w płd.-wschodniej Słowacji odniosły podobny “sukces" - większośc na linię frontu z powodu awarii nie dojechała...
Po ostatecznym rozbiorze Czechosłowacji Niemcy zagarnęli 40 tankietek i przez bardzo krótki okres używali ich do szkolenia kierowców.
30 tankietek, które przypadły Słowacji trzymano w rezerwie.Zmagazynowano je tylko
W początkach roku 1944 planowano zastosować je do działań antypartyzanckich.Pewna ilość wzięła udział w Powstaniu, lecz prochu nie powąchała.Ich dalsze losy są nieznane.
Tankietki vz.33 były niewielkimi (2,7 metra długości, 1,75 metra szerokości i 1,45 metra wysokości) pojazdami o konstrukcji z kształtowników, do których przynitowano/przykręcono walcowane płyty pancerne o grubości 4-12 milimetrów.Ich masa wynosiła 2,3 tony.
Kierowcy do obserwacji służył luk(300mm x 125 mm) chroniony blokiem szkła pancernego i zamykany pancerną klapą wyposażoną w szczelinę przeziernika (90mm x 2mm).Luk obserwacyjny strzelca był o połowę mniejszy.Identyczne luki obserwacyjne jak ostatni, umieszczone były w obu burtach i w ścianie tylnej.
Dostęp do wnętrza przedziału bojowego zapewniały luki wejściowe w stropie nadbudówki (646mm x 400mm).Ich pokrywy wykonano z 4 milimetrowej stali pancernej.Otwierały się one ku środkowi pojazdu.
Sercem zespołu napędowego był czterocylindrowy, chłodzony cieczą silnik Praga AH o pojemności skokowej 1,95 litra.Osiągał on moc maksymalną 31 KM przy prędkości obrotowej 3000 obrotów na minutę.Reszta zespołu napędowego (reduktor,skrzynia przekładniowa o czterech przełożeniach naprzód i jednym wstecznym, dyferencjał, półosie i hamulce) pochodziły z seryjnie produkowanego samochodu ciężarowego Praga AN.
Umożliwiał on jazdę w zakresie prędkości 3,4 - 35 km/godzinę do przodu i 2,7 - 7,5 km/godzinę do tyłu (w lekkim terenie).
Koła napędowe umieszczono z przodu.Wyposażone w kauczukowe bandaże koła jezdne (po cztery na każdej z burt) o wymiarach 340mm x 80mm osadzono w dwukołowych wózkach pomiędzy przymocowanymi na stałe do kadłuba kratownicowymi “ramami".amortyzowano je resorami piórowymi.Koła napinające znajdowały się z tyłu.Rolę kół podtrzymujących spełniały drewniane, obita blachą prowadnice.
Gąsienice liczyły po 130 ogniw każda(179mm x 90mm).Dzięki temu, ze stykały się one z gruntem na odcinku 130cm, siła nacisku na podłoże była znikoma i wynosiła ok. 0.41 kg/cm kwadratowy.
Dane techniczne:
Załoga - 2
Długość całkowita - 270 cm
Szerokość - 175 cm
Wysokość - 145 cm
Masa całkowita - 2300 kilogramów
Nacisk na grunt - 0,41 kilograma na centymetr kwadratowy
Pancerz - pomiędzy 4 mm, a 12 mm
Uzbrojenie - dwa karabiny maszynowe 7.92 mm ZB vz.26
Zapas amunicji - 2600 nabojów 7.92 mm
Zespół napędowy - silnik - 4 cylindrowy, rzędowy, chłodzony cieczą Praga AH o pojemności skokowej 1950 centymetrów sześciennych
- moc maksymalna 31 KM przy 3000 obrotach na minutę
- skrzynia biegów o czterech przełożeniachdo przodu i jednym wstecznym
Zawieszenia - wyposażone w kauczukowe bandaże koła jezdne (po cztery na każdej z burt) o wymiarach 340mm x 80mm osadzono w dwukołowych wózkach pomiędzy przymocowanymi na stałe do kadłuba kratownicowymi “ramami"i amortyzowano resorami piórowymi; koła napinające znajdowały się z tyłu; rolę kół podtrzymujących spełniały drewniane, obita blachą prowadnice.
Prędkość maksymalna po drodze - 35 kilometry na godzinཞྭ
Zdolnść do przekraczania rowów - ok. 120 cm
Zdolnść do przekraczania przeszkód pionowych - ok. 50 cm
Maksymalna dopuszczalna głębokość przeszkody wodnej - do 40 cm
Zasięg maksymalny po drogach - ok.100 km
Bibliografia:
Vladimír Francev, Charles F. Kliment - “Czechoslovak Armored Fighting Vehicles 1918-1948" - Schiffer Publishing
Hillary L. Doyle, Charles F. Kliment - “Czechoslovak Armored Fighting Vehicles 1918-1945" - Argus Books Limited, 1979
Ota Holub - “Československé tanky a tankisté" - Naše Vojsko, Praha 1980
Vladimír Francev - “Tančík vzor 33 - československá úlitba dobové módě" - HPM 4/1993
Wszystkie fotografie znajdują się w kolekcji autora.
Gdy w roku 1925 pułkownik Martel zbudował swój jednoosobowy, lekko opancerzony pojazd gąsienicowy, wpasował się on idealnie w te, wydawałoby się - nowoczesne poglądy na wojnę.
Ideę Martela twórczo rozwinęli kapitanowie: Carden i Loyd.Ich dwuosobowa tankietka Mark VI okazała się prawdziwym hitem - sprzedano ich 325 egzemplarzy wyłącznie dla armii brytyjskiej plus ponad 99 na eksport.5 krajów kupiło prawa do ich licencyjnej budowy.Jednym z nich była Czechosłowacja.
Historia ta rozpoczęła się od brytyjskiej wizyty szefa Wydziału Innowacji Wojskowego Instytutu Badań Technicznych ( późniejszego Wojskowego Instytutu Badań Technicznych i Lotniczych - VTLÚ - Vojensky Technicky a Letecky Ústav), podpułkownika Albrechta, która miała miejsce w roku 1929.Po pokazie tankietek Carden-Loyd, jaki dla niego urządzono (i co bardzo prawdopodobne, acz nigdy nie udowodnione - po usłyszeniu korupcyjnej propozycji udziału w zyskach ze sprzedaży licencji i czechosłowackiej produkcji), stał się on gorącym orędownikiem tankietek, które nazywał “idealnym pojazdem pancernym w dywizji piechoty".
Zakłady ČKD (Českomoravská - Kolben - Daněk) natychmiast zaoferowały możliwość zbudowania nawet 300 sztuk.Armia nie podeszła do tego entuzjastycznie, lecz w wyniku zakulisowych machinacji i nacisków (w które zamieszani byli: Albrecht, brytyjski attache wojskowy w Pradze płk. Bridge, generał Netík) zdecydowano zamówić 6 egzemplarzy testowych.Po ich wypróbowaniu miała zapaść właściwa decyzja odnośnie dalszych zakupów.
W marcu 1930 roku trzy tankietki, jeden ciągnik-platforma i przyczepa transportowa wypłyneły z Wielkiej Brytanii na pokładzie parowca “Lindisfarne".Trasę Hamburg-Praga przebyły koleją.
Zapłacono za nie 488745 koron (20000 ówczesnych dolarów), zaś całkowity koszt ich sprowadzenia wraz z 1/3 kosztów licencji (12000 funtów) wyniósł 1150000 koron (46000 dolarów).
Otrzymały one numery rejestracyjne NIX-219 - NIX-221 (po grudniu 1932 roku 13.355 - 13.357).
ČKD zaprezentowała tankietki żołnierzom, lecz niemal natychmiast wycofała je z powrotem do fabryki, celem bliższego się z nimi zapoznania.Program testowy armia rozpoczęła dopiero w lipcu 1930 roku.W tym momencie budowa trzech pierwszych licencyjnych egzemplarzy była już zaawansowana.Nazwano je Praga-Carden-Loyd (lub “Pojazd P" - “Vozidlo P").
Planowano przekazanie ich armii w sierpniu, lecz okazało się to niewykonalne ze względu na ich bardzo wysoką awaryjność, spowodowaną technologicznymi niedociągnięciami.Wojsko otrzymało je w końcu września.
Wystawiony rachunek opiewał na 221325 koron (8800 dolarów) za sztukę - ponad dwukrotnie więcej niż pierwotnie zakładano.
Ciekawostką jest fakt, ze zbudowano cztery tankietki, zamiast zakontraktowanych trzech, zaś dodatkowy egzemplarz otrzymał nazwę “wozu towarzyszącego" i jest bardzo prawdopodobne, że jego cenę wliczono w całość kontraktu.Niektórzy autorzy poddają jego istnienie w wątpliwość, lecz Vladimír Francev jest co do tego przekonany.
Przydzielono im numery rejestracyjne NIX-223 - NIX-225 (po grudniu 1932 roku - 13.359 - 13.361).Numeru rejestracyjnego nadprogramowej tankietki nie odnotowano w żadnych dokumentach.
W jesiennych manewrach roku 1930-go udział wzięły jedynie tankietki brytyjskiej budowy.W ich trakcie dobitnie potwierdziły się zarzuty podnoszone przez żołnierzy - bardzo ograniczone pole obserwacji z wnętrza wozu, niewielki kąt ostrzału, brak łączności tak zewnętrznej, jak wewnętrznej, marna mobilność oraz podatność na uszkodzenia.W raporcie podsumowującym manewry napisano, że zadania przewidziane dla tankietek sprawniej wykonywały samochody pancerne Tatra (OA) vz.26/30.
Zdaniem wojskowych, wymagały one bardzo gruntownego przekonstruowania by być w stanie wypełniać przewidziane dla nich zadania.W roku następnym ČKD przebudowała jedną z tankietek (za cenę 115363 koron, co było odpowiednikiem 4600 ówczesnych dolarów).Otrzymała ona zupełnie odmienne opancerzenie, z wysoką, zamkniętą od góry stropem nadbudówką, z otwieranymi wizjerami w każdej z burt, ktorych przezierniki wyposażono w szybki ze szkła pancernego.Uzbrojenie stanowił ręczny karabin maszynowy ZB vz.26, który osadzono w lekkim jarzmie.Kąt ostrzału w poziomie wzrósł do 50 stopni .W odróżnieniu od C-L, cały zapas amunicji umieszczono wewnątrz wozu.Poprawiono też prowadnice gąsienicy, dzięki czemu zauważalnie zmalała ilość przypadków ich spadania podczas gwałtownego manewrowania.Dużą wizualną różnica była też zmiana sposobu opancerzenia chłodnicy, w którym wyeliminowano drzwi. Znacznie poprawiło to chłodzenie silnika.
Tak zmodyfikowana tankietka, nazwana Praga P-1, w czasie intensywnego programu testowego przejechała ponad 4350km,W tym czasie wprowadzono kilka dodatkowych zmian w zawieszeniach, lecz były to usprawnienia kosmetyczne, nie poprawiające zdolności trakcyjnych wozu.
Wtedy też wojskowi zarządali zwiększenia grubości opancerzenia do 9-12 mm, oraz by zwiększyć niewielką siłę ognia, zainstalowania drugiego, stacjonarnego karabinu maszynowego, którym operować miał kierowca przy pomocy cięgła Bowdena.
17-go pażdziernika 1933 roku trzy przebudowane w ten sposób prototypy zostały przejęte przez Armię.Trafiły one do Milovic.
Wojskowi wciąż uważali tankietki za zbędne, lecz ČKD i podpułkownik Albrecht zdołali do nich przekonać Ministra Obrony - Bradáč’a, który autoryzował zamówienie aż 70 sztuk.
Tankietkom otrzymały oficjalną desygnację: Tančík vz.33 (Tč. Vz. 33).
Kontrakt podpisano jeszcze w trakcie programu testów: 19 kwietnia 1933 roku.Cenę jednostkową określono na 131200 koron (5200 dolarów), plus 32 funty szterlingi opłaty licencyjnej.
ČKD obiecało dostarczenie 40 tankietek do końca roku 1933, zaś pozostałych przed wrześniem roku następnego.Doszło jednak do znacznych opóźnień (jedną z przyczyn była dostawa wadliwej stali pancernej z Plodi).Pierwsze wozy zaczęto montować w końcu listopada, zaś pierwsze 10 ukończono w styczniu 1934 roku.Armia przejęła je dopiero miesiąc później.Kolejne 20 sztuk dostarczono w marcu.Następne 10 w kwietniu, 20 w sierpniu, a ostatnie 10 w październiku.Nadano im numery rejestracyjne 13.420 - 13.489.
Testy drogowe przeprowadzano na szosie Praga - Milovice - Praga.W czasie testów pancerza doszło do jego kilkukrotnego przebicia, lecz przestrzeliny zanitowano, a tankietki przyjęto.
Po przyjeciu pierwszych tankietek na etat w Milovicach zauważono, że zastosowane w wozie rozwiązanie uzbrojenia jest pozbawione sensu.Kierowca po prostu nie był w stanie prowadzić lekki wóz jednocześnie celując, strzelając i zmieniając magazynki...Strzelec miał zaś problemy z utrzymaniem broni w rękach (nie wspominając o celowaniu) podczas jazdy terenowej z prędkością wiyższą niż 10 km/godz.!Zarówno sam wóz, jak i zastosowana w nim broń były zbyt lekkie, zaś zastosowana amortyzacja niewydolna.Próby zmiany karabinów maszynowych na inne nie powiodły się: lotniczy ČZ vz.30 przegrzewał się podczas prowadzenia ognia długimi seriami, zaś ZB vz.32 okazał się zbyt ciężki.
Późnojesienne manewry roku 1934, w których udział wzięła większość nowych tankietek, potwierdziły wszystkie ich mankamenty: znikome możliwości trakcyjne, małą siłę ognia oraz brak łączności pomiędzy wozami plutonów (wymyślny system chorągiewek i sygnałów dźwiękowych okazał się całkowitym fiaskiem przy ograniczonym polu obserwacji zamkniętej wewnątrz wozu załogi i potwornym hałasie silnika umieszczonego tuż obok siedzisk załogi)...
Efektem tych obserwacji była zmiana doktryny - z rozpoznania i wsparcia piechoty (w składzie pięcioczołgowych plutonów), na niesprecyzowane bliżej wsparcie oddziałów fortecznych i nadgranicznych w przypadku mobilizacji (plutony po trzy wozy w każdym).
W latach 1934-36 tankietek używano głównie do szkolenia oraz przydzielano do nowoformowanych oddziałów pancernych (w zastępstwie czołgów lekkich, których brakowało).Z powodu intensywnego używania oraz tego, że ČKD zastosowało w produkcji (dla oszczędności) najtańsze, o niewystarczającej wytrzymałości materiały, które (pomimo zatwierdzenia tego przez Armię) zużywały sie kilkakrotnie szybciej od pełnowartościowych.Ilość awarii była ogromna.
Tankietki miały na etatach wszystkie 3 pułki pancerne.1. PÚV miał 24 sztuki.2. PÚV - 16, zaś 3. PÚV - 30.
W roku 1938 jedynie trzy plutony znalazły się w rejonach nadgranicznych.Jeden z nich współdziałał z 2. Dywizją Piechoty w Południowych Czechach, kolejny z 44.Pułkiem Piechoty w Czechach Północnych, zaś ostatnie 3 tankietki wspierały 8.Dywizję Piechoty na Morawach.Na szczęście dla czechosłowackich czołgistów bojówkarze Heinleina nie posiadali broni przeciwpancernej i zawsze pojawienie się tankietek powodowało ich natychmiastowy odwrót.
Podczas wrześniowej mobilizacji dowiodły swej legendarnej już wtedy awaryjności.
Te, które wzięły udział w walkach z Węgrami w płd.-wschodniej Słowacji odniosły podobny “sukces" - większośc na linię frontu z powodu awarii nie dojechała...
Po ostatecznym rozbiorze Czechosłowacji Niemcy zagarnęli 40 tankietek i przez bardzo krótki okres używali ich do szkolenia kierowców.
30 tankietek, które przypadły Słowacji trzymano w rezerwie.Zmagazynowano je tylko
W początkach roku 1944 planowano zastosować je do działań antypartyzanckich.Pewna ilość wzięła udział w Powstaniu, lecz prochu nie powąchała.Ich dalsze losy są nieznane.
Tankietki vz.33 były niewielkimi (2,7 metra długości, 1,75 metra szerokości i 1,45 metra wysokości) pojazdami o konstrukcji z kształtowników, do których przynitowano/przykręcono walcowane płyty pancerne o grubości 4-12 milimetrów.Ich masa wynosiła 2,3 tony.
Kierowcy do obserwacji służył luk(300mm x 125 mm) chroniony blokiem szkła pancernego i zamykany pancerną klapą wyposażoną w szczelinę przeziernika (90mm x 2mm).Luk obserwacyjny strzelca był o połowę mniejszy.Identyczne luki obserwacyjne jak ostatni, umieszczone były w obu burtach i w ścianie tylnej.
Dostęp do wnętrza przedziału bojowego zapewniały luki wejściowe w stropie nadbudówki (646mm x 400mm).Ich pokrywy wykonano z 4 milimetrowej stali pancernej.Otwierały się one ku środkowi pojazdu.
Sercem zespołu napędowego był czterocylindrowy, chłodzony cieczą silnik Praga AH o pojemności skokowej 1,95 litra.Osiągał on moc maksymalną 31 KM przy prędkości obrotowej 3000 obrotów na minutę.Reszta zespołu napędowego (reduktor,skrzynia przekładniowa o czterech przełożeniach naprzód i jednym wstecznym, dyferencjał, półosie i hamulce) pochodziły z seryjnie produkowanego samochodu ciężarowego Praga AN.
Umożliwiał on jazdę w zakresie prędkości 3,4 - 35 km/godzinę do przodu i 2,7 - 7,5 km/godzinę do tyłu (w lekkim terenie).
Koła napędowe umieszczono z przodu.Wyposażone w kauczukowe bandaże koła jezdne (po cztery na każdej z burt) o wymiarach 340mm x 80mm osadzono w dwukołowych wózkach pomiędzy przymocowanymi na stałe do kadłuba kratownicowymi “ramami".amortyzowano je resorami piórowymi.Koła napinające znajdowały się z tyłu.Rolę kół podtrzymujących spełniały drewniane, obita blachą prowadnice.
Gąsienice liczyły po 130 ogniw każda(179mm x 90mm).Dzięki temu, ze stykały się one z gruntem na odcinku 130cm, siła nacisku na podłoże była znikoma i wynosiła ok. 0.41 kg/cm kwadratowy.
Dane techniczne:
Załoga - 2
Długość całkowita - 270 cm
Szerokość - 175 cm
Wysokość - 145 cm
Masa całkowita - 2300 kilogramów
Nacisk na grunt - 0,41 kilograma na centymetr kwadratowy
Pancerz - pomiędzy 4 mm, a 12 mm
Uzbrojenie - dwa karabiny maszynowe 7.92 mm ZB vz.26
Zapas amunicji - 2600 nabojów 7.92 mm
Zespół napędowy - silnik - 4 cylindrowy, rzędowy, chłodzony cieczą Praga AH o pojemności skokowej 1950 centymetrów sześciennych
- moc maksymalna 31 KM przy 3000 obrotach na minutę
- skrzynia biegów o czterech przełożeniachdo przodu i jednym wstecznym
Zawieszenia - wyposażone w kauczukowe bandaże koła jezdne (po cztery na każdej z burt) o wymiarach 340mm x 80mm osadzono w dwukołowych wózkach pomiędzy przymocowanymi na stałe do kadłuba kratownicowymi “ramami"i amortyzowano resorami piórowymi; koła napinające znajdowały się z tyłu; rolę kół podtrzymujących spełniały drewniane, obita blachą prowadnice.
Prędkość maksymalna po drodze - 35 kilometry na godzinཞྭ
Zdolnść do przekraczania rowów - ok. 120 cm
Zdolnść do przekraczania przeszkód pionowych - ok. 50 cm
Maksymalna dopuszczalna głębokość przeszkody wodnej - do 40 cm
Zasięg maksymalny po drogach - ok.100 km
Bibliografia:
Vladimír Francev, Charles F. Kliment - “Czechoslovak Armored Fighting Vehicles 1918-1948" - Schiffer Publishing
Hillary L. Doyle, Charles F. Kliment - “Czechoslovak Armored Fighting Vehicles 1918-1945" - Argus Books Limited, 1979
Ota Holub - “Československé tanky a tankisté" - Naše Vojsko, Praha 1980
Vladimír Francev - “Tančík vzor 33 - československá úlitba dobové módě" - HPM 4/1993
Tančík vzor 33 o numerze rejestracyjnym 13.432
Tančík vzor 33 o numerze rejestracyjnym 13.448.
Wszystkie fotografie znajdują się w kolekcji autora.
