zaloguj przez facebook
Odpowiedź na “Staliny" - amerykańskie czołgi ciężkie programu T43/M103
Gdy wybrzmiały ostatnie strzały Drugiej Wojny Światowej wojska pancerne armii Stanów Zjednoczonych pozostały w praktyce bez czołgu ciężkiego.M26 Pershing swoimi właściwościami bojowymi i masą bardziej pasował do kategorii czołgów średnich (do której wkrótce trafił).Już 19 stycznia 1946 roku War Department Equipment Review Board kierowany przez generała Josepha W. Stilwella (zwana czasami Komisją Stilwella) nakreślił w swoim raporcie zapotrzebowanie powojennej US Army na uzbrojenie. Wyznaczono porządane kierunki prac rozwojowych dla czołgów lekkich, średnich i ciężkich, całkowicie rezygnując z planowanej wcześniej kategorii superciężkiej. Zaniechano również rozwijania całej klasy niszczycieli czołgów, zgadzając się z opinią Szkoły Broni Pancernej, że do zwalczania czołgów najlepiej nadaje się inny czołg, zaś w walce takiej większe szanse na zwycięstwo ma pojazd lepiej opancerzony i uzbrojony w potężniejszą armatę, a najlepiej - czołg ciężki.
W roku 1948 sytuacja geopolityczna wyglądała już na tyle inaczej inaczej, niż dwa lata wcześniej, że uznano za stosowne wprowadzenie pewnych zmian do powyższej rekomendacji.Przede wszystkim zalecono przyspieszenie prac nad czołgiem ciężkim, zdolnym do przeciwstawienia się sowieckim kolosom IS-3.
Ze wszystkich prototypowych czołgów ciężkich testowanych w tym czasie w Aberdeen Proving Ground i Fort Knox najbardziej obiecujący wydawał się projekt T34 uzbrojony w armatę 120mm.
Był on jednak zbyt ciężki - aż o 10 ton przekraczał dopuszczalną masę nowego czołgu ciężkiego określoną w raporcie Stilwella na maksymalnie 60 ton!
Prace studyjne przeprowadzone w Detroit Tank Arsenal wykazały, ze konstrukcja ta rokuje nadzieje obniżenia masy. Skrócenie kadłuba, zastosowanie bardziej nachylonego pancerza i instalacja lżejszej armaty tego samego kalibru pozwoliłaby na zmniejszenie masy do rzędu 58-60 ton.
Ordnance Committee Minutes (OCM) 32530 z 1-go grudnia 1948 roku nakreślił wymagania stawiane nowemu czołgowi ciężkiemu, przyznając mu nazwę T43.
Pierścień wieży nowego czołgu miał mieć średnicę 80-ciu cali, jak w czołgu T34.Jednak w stosunku do pojazdu bazowego, załoga nowego czołgu miała być mniejsza o dwóch żołnierzy - pomocnika kierowcy oraz jednego z ładowniczych i składać się z 4 ludzi - dowódcy, celowniczego, ładowniczego i kierowcy.
Wysoki nacisk na grunt zmniejszono przez permanentną instalację poszerzaczy gąsienic (do 28 cali, a w dalszych planach - instalację zupełnie nowych, szerszych ogniw o takich wymiarach), które zmniejszyły tą bardzo ważną dla zdolności manewrowych czołgu wartość do 11,6 psi (0,815 kilograma na centymetr kwadratowy).
Planowano zastosować 12-to cylindrowy, chłodzony powietrzem, silnik widlasty Continental AV-1790, który uzyskiwał moc 810 KM przy 2800 obrotach na minutę. Rozważano możliwość instalacji jego wersji turbodoładowanej (1040 KM), którą ostatecznie odrzucono, jako, że wymagałaby opracowania nowego bloku transmisyjnego (CD-850 nie był w stanie współpracować z silnikiem o tak dużej mocy i momencie obrotowym).
Lżejsza armata 120 mm miała zostać zainstalowana w nowym jarzmie zespolonym T140 wraz z pojedynczym karabinem maszynowym kalibru 12,7 mm. Oryginalna specyfikacja tego jarzma zakładała trzycylindrowy system oporopowrotników. Wstępnie planowano też instalację dodatkowego uzbrojenia obronnego w formie dwóch zdalnie sterowanych karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm zamontowanych w symetrycznych “bąblach" na burtach wieży. Tradycyjny dla czołgów amerykańskich, przeciwlotniczy karabin maszynowy 12,7mm miał być zainstalowany obok luku dowódcy.
Jeden ładowniczy załodze sprawiał, że niezbędny wydawał się projektantom system mechanicznego dosyłacza.
Oba mechanizmy - obrotu wieży i elewacji armaty miały być napędzane, choć w założeniach nie sprecyzowano, czy miał być to napęd elektryczny, czy hydrauliczny.
System celowniczy miał składać się z dalmierza, peryskopu panoramicznego, teleskopu celowniczego oraz mechanicznego komputera balistycznego.
Opancerzenie miało być najgrubsze na płytach czołowych, które miały mieć grubość pięciu cali (127 mm) i być nachylone pod kątem 58 stopni oraz z przodu wieży ( 5 cali pod kątem 60 stopni).
Późniejsze prace projektowe w Detroit Tank Arsenal miały zmienić wygląd i parametry tego czołgu, ale miał on zachować przypisaną mu nazwę.
Badania nad balistyką pancerza dowiodły, że odlewane płyty czołowe o obrysie eliptycznym obniżą jego masę, zachowując zakładaną w projekcie odporność. Makiety zbudowano i zaprezentowano publicznie w grudniu 1949 roku.
Zmienioną charakterystykę opisano w Ordnance Committee Minutes 33333 z 24 kwietnia 1950 roku. Wraz z wprowadzeniem odlewanych pancerzy zwiększono średnicę pierścienia wieży do 85 cali (215,9 cm).Powiększono też załogę - do pięciu żołnierzy (dodano drugiego ładowniczego).Przewidziano też zmianę trzycylindrowego systemu oporopowrotowego, na koncentryczny, by zaoszczędzić nieco na masie i miejscu wewnątrz wieży. Oporopowrotniki koncentryczne były już w tym czasie z powodzeniem używane w czołgach lekkich i średnich. Dzięki temu można było uzbroić czołg w dwa karabiny maszynowe (oba kalibry byłyby dopuszczalne), po jednym z każdej strony armaty. Jednocześnie wyeliminowano z projektu celownik teleskopowy, peryskop panoramiczny i komputer balistyczny (głównym przyrządem celowniczym miał stać się dalmierz) oraz zewnętrzne, “bąblowe" karabiny maszynowe.
Dość optymistycznie zakładano, że masa czołgu zmaleje do ok. 55 ton.
7-go listopada 1950 roku zmienił się system nazewnictwa czołgów. Zrezygnowano z określania przynależności danego wozu do jednej z kategorii w zależności od jego masy, wprowadzając rozróżnienie na podstawie kalibru stosowanej w nich armaty. Od tego momentu “czołg ciężki T43" stał się “pełnogąsienicowym czołgiem uzbrojonym w armatę 120 mm T43" (OCM 33476).
Gdy w czerwcu 1950 roku wybuchła wojna koreańska i rozszerzenie konfliktu na resztę świata wydawało się bardzo realne, prace nad T43 nie wyszły poza etap makiety. W tym czasie Stany Zjednoczone dysponowały głównie nieco unowocześnionym sprzętem z Drugiej Wojny Światowej oraz niewielką ilością czołgów M46 Patton - będących w rzeczywistości zmodernizowanym czołgiem M26 Pershing. Zdecydowanie brakowało wozu mogącego stoczyć co najmniej równorzędny pojedynek z IS-3...
Była to sytuacja nieco zbliżona do tej z lat 1940-1941, gdy amerykańskie siły pancerne nie mogły się mierzyć z żadnym z potencjalnych wówczas przeciwników. W ramach pilnego programu kryzysowego (by nie nazwać tego co się działo paniką) w grudniu 1950 roku złożono w Chrysler Corporation zamówienie na 80 czołgów T43.Wkrótce potem powiększono je do 300 sztuk, które miały wejść w skład zarówno US Army, jak i Korpusu Piechoty Morskiej (USMC).W sumie więc zamówiono 306 egzemplarzy, wliczając sześć wozów prototypowych.
Pierwszy prototyp znalazł się w Aberdeen Proving Ground w czerwcu 1951 roku. Chrysler przejął produkcję tuż po ukończeniu budowy 3-go prototypu przez Detroit Tank Arsenal.
Chrysler wprowadził do projektu wiele zmian, które sprawiły, że konieczna stała się zmiana nazwy. Wozy zbudowane przez motoryzacyjnego molocha miały się zwać “pełnogąsienicowymi czołgami uzbrojonymi w armatę 120mm T43E1" (OCM 34359 z 17 lipca 1951 roku).
Pierwszy prototyp uzbrojono w 120 mm armatę T122, którą zastąpiono w czołgach następnych 120mm armatą T123.
Armata T122 dysponowała takimi samymi parametrami balistycznymi, jak wcześnniejsza T53.W armacie T123 zwiększono do 48000 psi ciśnienie wewnątrz komory (3374,73 kilogramów na centymetr kwadratowy) z 38000 psi wcześniejszych armat. Prędkość początkowa wystrzelonego z niej 50-cio funtowego pocisku przeciwpancernego wynosiła 1005,84 metrów na sekundę (3300 stóp na sekundę).Kształt łuski amunicji do armaty T123 nieco zmieniono, by nie można jej było przez nieuwagę użyć w armatach T122 i T53.
Jarzmo pozostało to samo (T140).Pozostawiono również nie zmieniony koncentryczny system oporopowrotowy. Wkótce jednak jarzmo przekonstruowano, gdyż koncentryczny oporopowrotnik w armacie o tak wysokiej energii okazał się zawodny.
Nowy system używał czterech niezbyt dużych cylindrów oporopowrotników, ważył tyle samo i zajmował podobną ilość miejsca, jak poprzedni. Nowe jarzmo otrzymało nazwę T154 (OCM 22834 z 10 lipca 1951) i zostało zatwierdzone do czołgów serii produkcyjnej.
Armata przystosowana do montowania w nowym jarzmie otrzymała nazwę T123 E1.Balistycznie nie różniła się niczym od poprzedniczki, otrzymała jednak możliwość szybkiej wymiany lufy.
Wozy prototypowe można dość łatwo zidentyfikować na zdjęciach dzięki starego typu kopułce dowódcy z pięcioma wizjerami i pojedynczym, stałym peryskopem. Identyczne montowano w czołgach M47.
Wozy z serii produkcyjnej otrzymały opracowaną przez Chryslera kopułkę dowódcy, identyczną jak instalowane we wczesnych egzemplarzach czołgów M48.Zainstalowano na niej stanowisko karabinu maszynowego 12,7 mm, które mogło być obsługiwane w wnętrza czołgu.
Kierowca w wozach prototypowych miał do dyspozycji trzy peryskopy typu T36.Egzemplarze seryjne otrzymały peryskopy T25, a od czołgu numer 5 (do numeru 60) stosowano peryskopy typu M26).Wczesne egzemplarze (zarówno prototypy, jak i pierwsze seryjne) miały odmienny (mniejszy) właz luku kierowcy. W trakcie budowy zmieniono go na nieco większy - identyczny , jak w czołgach M48A1.Wymusiło to zastosowanie peryskopów typu T36.Egzemplarze finalne otrzymały peryskopy kierowcy typu M27.
W obu wersjach w pokrywie luku kierowcy można było zainstalować obrotowy, nocny peryskop noktowizyjny T41 (później M24).
Wyróżniającą cechą wczesnych egzemplarzy była też trójkształtkowa osłona przednich lamp i trzystopniowa drabinka na burcie wieży, które zmieniono na osłony półkoliste, zaś drabinkę wyeliminowano.
Wentylator w egzemplarzach seryjnych przeniesiono ze stropu wieży do specjalnego gniazda w jej tylnej części. Odmiennie były też instalacje wydechowe grzejników przedziału bojowego.
W wersji seryjnej zmieniono również podporę transportową lufy. Oryginalnie była ona dwuramienna, zamocowana na płycie tylnego pancerza. Wzmocniono ją tworząc trójnóg, którego dodatkowe ramię zamocowano na płycie stropowej przedziału napędowego.
Produkcja 300 egzemplarzy czołgu T43E1 zapewniła zakładom Chryslera w Newark (w stanie Delaware) pracę w latach 1953 i 1954.
Na testy do Fort Knox wysłano egzemplarze: prototyp o numerze 6 i wóz seryjny numer 8.Potrwały one do października 1954 roku, w którym to czasie czołgi te przejechały łącznie 4367 mil (7028 km) i wystrzeliły 176 sztuk amunicji.
Testy te wykazały zupełną niekompatybilność systemów optycznych, celowniczych oraz wieży, ze standardami określonymi przez CONARC (Continental Army Command) tyczącymi osiągów i wytrzymałości, co sprawiło, że uznano czołg T43 za niezdatny do służby liniowej w US Army.
Odnotowano też poważne problemy z amunicją, której erratyczność w czasie strzelań praktycznie uniemożliwiła “wyzerowanie" przyrządów celowniczych. Problem w końcu rozwiązano przez instalację dodatkowego pierścienia uszczelniającego na pociskach i poprawiając kontrolę jakości w procesie produkcyjnym materiału miotającego.
Innym problemem była lokalizacja wylotu gazów spalinowych. Powodowało to rozgrzewanie dna nawisu wieży w położeniu bojowym oraz przenikanie tychże spalin do wnętrza przedziału bojowego, gdy wieża znajdowała się w położeniu marszowym.
Po odrzuceniu przez CONRAC wszystkie zbudowane czołgi T43E1 zakonserwowano w sierpniu 1955 roku w oczekiwaniu na zakończenie prac studyjnych nad niezbędnymi modyfikacjami.
W listopadzie Material Requirements Review Board (Komisja Wymagań Materiałowych Departamentu Obrony) zaproponowała wprowadzenie 98 zmian , by czołg spełnił wymagania stawiane przez CONARC, prócz instalacji nowej wieży i systemu kierowania ogniem. Te miały być poprawione na tyle, na ile jest to możliwe i praktycznie wykonalne. Propozycję tę przyjęto w lutym 1956 roku i czołg T43E1 został zestandaryzowany jako “pełnogąsienicowy czołg z armatą 120mm M103" (OCM 36177).
M103 uzbrojony był w zestandaryzowaną jako M58 armatę 120mm T123E1 w jarzmie zespolonym M89 (poprzednio T154) oraz dwa karabiny maszynowe 7,62 mm Browning M1919A4E1.Dowódca do obserwacji używał kopułki M4 (zestandaryzowana kopułka Chryslera, o której już wspominałem wyżej) na której zamontowano zdalnie sterowany karabin maszynowy 12,7 mm HB M2.
Zespół napędowy składał się z silnika AV 1790-5B (i kilku innych wersji: AV-1790-7, -7B, -7C i transmisji CD-850-4A (lub CD-850-4B) o dwóch zakresach przełożeń do przodu i jednym zakresie wstecznym. Jedyną modyfikacją, jaką wprowadzono, była instalacja “rozpraszaczy ciepła" pod nawisem wieży.
Po zestandaryzowaniu zatwierdzono przydział funduszy na przeprowadzenie niezbędnej przebudowy 74 z 80 zbudowanych dla US Army czołgów do standardu M103.Pozostałe sześć wozów pozostawiono w stanie oryginalnym - miały one wziąć udział w rozmaitych programach eksperymentalnych.
W styczniu roku 1958 czołgi M103 otrzymał 899-ty Batalion Pancerny stacjonujący w Niemczech. W maju tego samego roku pododdział ten przemianowano na Drugi Batalion Czołgów Ciężkich 33-go Pułku Pancernego. Etatowo różnił się on dość znacznie od typowego batalionu czołgów średnich - składał się z czterech kompanii, z których każda liczyła sobie sześć plutonów po trzy czołgi (plus jeden Jeep).Dawało to 18 czołgów M103 w kompanii, gdyż drużyna dowódcy została wyeliminowana Łącznie batalion miał więc na stanie 72 czołgi M103.
Były one lubiane przez załogi, gdyż ich zdolności trakcyjne umożliwiały towarzyszenie w boju i marszu lżejszym M48, a zapewniały wyższy poziom bezpieczeństwa. Również 120 milimetrowa armata znalazła wśród czołgistów wielu oddanych adoratorów. Niestety - duża masa czołgu i związane z tym obciążenie zespołu napędowego sprawiało, że należało go wymieniać i remontować po przejechaniu ok. 500 mil, co było bardzo nieekonomiczne. Inną dużą wadą było częste spadanie gąsienic w efekcie wysokiej awaryjności kół napinających (identycznych, jak w czołgach M48).
Jeszcze nim CONRAC nie przyjął do służby czołgów T43E1, gdy tylko stało się jasne, że mogą one nie spełnić stawianych im wymagań, Komitet d/s Uzbrojenia zaproponował rozpoczęcie programu gruntownego przeprojektowania i modernizacji konstrukcji tak, by spełniła ona normy. Planowano przebudowanie trzech prototypów, lecz nieco później ograniczono tę liczbę do dwóch. OCM 35247 z 22-go kwietnia 1954 roku zastrzegło dla nich nazwę “pełnogąsienicowego czołgu uzbrojonego w armatę 120 mm T43E2".
Pierwszy z nich dotarł do Aberdeen Proving Ground w lutym 1956 roku, zaś drugi pojechał do Fort Knox w czerwcu tego roku.
Główne zmiany w stosunku do poprzedników polegały na gruntownej przebudowie wieży i sytemu kierowania ogniem. Wieżę wyposażono w kosz, a stanowisko celowniczego przeniesiono mocno do przodu, po prawej stronie armaty.Hydrauliczny mechanizm obrotowy wieży zastąpiono elektrycznym. Prawy karabin maszynowy zastąpiono “łamanym" celownikiem teleskopowym, stanowiącym rezerwę dla głównych przyrządów celowniczych. Dowódca otrzymał nowy, stereoskopowy dalmierz (T52).Został on elektrycznie sprzężony z komputerem balistycznym celowniczego (T33) i wraz z nowym peryskopem (T44E1) stanowił całość nowego systemu.
Podczas próbnych strzelań w Aberdeen Proving Ground dostrzeżono gwałtownie postępującą erozję wokół otworów rozpraszacza podmuchu (nie mylić z hamulcem wylotowym - to dwie różne rzeczy).Nie działał on zbyt efektywnie, lecz służył dodatkowo jako pierścień blokujący cylinder przedmuchiwacza lufy. Zdecydowano o odcięciu samego rozpraszacza pozostawiając jego pierścień mocujący na miejscu. Eksperymentalny montaż hybrydy rozpraszacza podmuchu i hamulca wylotowego podobnego w kształcie do litery T nie przyniosło oczekiwanych efektów i finalnie rozpraszacz wyeliminowano.
Testy czołgów T43E2 wykazały, że spełnia on normy CONRAC i, że po wyeliminowaniu kilku drobnych niedociągnięć możliwe będzie zestandaryzowanie go na potrzeby US Army. W tym jednak okresie nie planowała już ona tworzenia nowych jednostek czołgów ciężkich, niemniej typ ten zastrzeżono jako gotowy projekt na przyszłość, gdyby wozy bojowe tej klasy stały się znów potrzebne.
Korpus Piechoty Morskiej zdecydował o przebudowie 219 ze swoich 220 czołgów T43E1 do standardu E2.OCM 36540 z 13 czerwca 1957 roku przyznał im oficjalną nazwę M103A1.
Przebudowę zakończono w lipcu 1959 roku. Czołgi ciężkie przydzielono do wszystkich czwartych kompanii każdego z trzech batalionów pancernych piechoty morskiej. Znalazły się one także jednostkach rezerwy Korpusu.
Pomimo, że armia nie przebudowała swoich 74 M103, podjęła w lutym 1959 roku starania o wypożyczenie 72 czołgów M103A1 od Piechoty Morskiej, do czego doszło. Trafiły one do Niemiec, gdzie na krótko znalazły się na wyposażeniu kolejnego batalionu czołgów ciężkich.
Nieco wcześniej sztabowcy opracowywali nową doktrynę strukturalną amerykańskich dywizji, dostosowaną do walk zarówno na atomowym, jak konwencjonalnym polu walki, tzw. dywizji pentonimicznych (zwaną tak od studium
"Doctrinal and Organizational Concepts for Atomic-Nonatomic Army During the Period 1960-1970" - skrótowo zwanego PENTANA).Rezultat testów zdobytych przez izraelczyków w 1956 roku egipskich czołgów IS-3 doprowadził do demitologizacji zagrożenia z ich strony i w konsekwencji w opracowanym w grudniu tegoż roku projekcie ROCAD (Reorganization of Current Armored Division) zabrakło czołgów ciężkich. Nowa dywizja pancerna miała składać się łącznie z 360 czołgów - w tym 306 uzbrojonych w armaty 90 mm oraz 54 uzbrojonych w armaty 76 mm.
Wypożyczone M103A1 wróciły do USMC.
Europejska przygoda czołgów M103 wykazała dobitnie, że utrzymanie go w służbie wymaga wymiany zespołu napędowego na efektywniejszy. I tak, po wprowadzeniu do służby w armii czołgu M60, Korpus Piechoty Morskiej zainicjował program ewaluacyjny tyczący możliwości przystosowania jego jednostki napędowej do użycia w czołgach ciężkich. Jednocześnie postanowiono unowocześnić system kierowania ogniem.
Pomiędzy czerwcem, a październikiem 1961 roku wysłano do przebudowy trzy wozy M103A1, rezerwując dla nich nazwę M103A1E1.
Pierwszy z nich w marcu następnego roku wysłano na testy do Aberdeen Proving Ground. Drugi z prototypów trafił do Fort Knox , gdzie poddano go rygorystycznym badaniom przez Armored Board, zaś trzeci (ukończony w maju) pozostał w Detroit dla testów wytrzymałościowych i dla określenia minimum niezbędnych prac serwisowo-konserwacyjnych.
Najważniejszą ze zmian wprowadzonych w M103A1E1 było zainstalowanie zupełnie nowego zespołu napędowego, składającego się z 12-to cylindrowego, chłodzonego powietrzem, widlastego silnika diesela Continental AVDS-1790-2A oraz nowego bloku transmisyjnego typu cross-drive CD-850-6.Silnik osiągał moc maksymalną 750 KM przy 2400 obrotach na minutę.
Najważniejszym zyskiem związanym z zastosowaniem nowej jednostki napędowej, był prawie czterokrotny wzrost zasięgi - z ok. 80 mil do ok. 300 mil! Było to jednak możliwe w części dzięki powiększeniu zapasu paliwa do 440 galonów (z 280).
Przedział napędowy przebudowano dość znacznie. Przede wszystkim zainstalowano dość wydajną izolację termiczną, dzięki czemu zmniejszono emisję ciepła, a tym samym widzialność czołgu w podczerwieni. Wprowadzono między innymi schładzanie gazów spalinowych przez mieszanie ich z powietrzem chłodzącym. Wymusiło to jednak przeniesienie podpory transportowej lufy z tylnego pancerza na strop przedziału napędowego
Dowódca otrzymał nowy typ dalmierza - XM24, który później zestandaryzowano jako M24.Zastosowano w nim system metryczny, co było nowością. Komputer balistyczny M14E1 (później M14A1) umożliwił stosowanie amunicji HEAT.
W egzemplarzach prototypowych dla oszczędności w masie wozu wyeliminowano drugie i piąte kółka podtrzymujące gąsienice, po obu stronach. Eksperymentalnie zamontowano też aluminiowe koła jezdne i podtrzymujące stosowane w czołgach M60, co potwierdziło możliwość ich unifikacji.
W sierpniu 1962 roku postanowiono, że Red River Army Depot przebuduje 153 należące do Korpusu Piechoty Morskiej czołgi M103A1 (plus trzy już istniejące prototypy) do nowego standardu. W grudniu tego roku przyznano im nazwę “pełnogąsienicowych czołgów uzbrojonych w armatę 120mm M103A2".
W przebudowanych wozach zachowano wszystkie koła podtrzymujące.
26-go sierpnia 1963 roku Korpus Piechoty Morskiej oficjalnie określił czołgi M103A2 mianem swoich “podstawowych czołgów ciężkich".
W roku finansowym 1968 do standardu M103A2 przebudowano dodatkowe 52 wozy, co daje łączną liczbę 205 czołgów w tej klasie (niektóre źródła podają, że było ich 218).
W latach 1972-74 wycofano je z jednostek liniowych, zastępując stopniowo czołgami M60.
Na bazie czołgu M103 skonstruowano ciężki ciągnik ewakuacyjny M51.
Bibliografia:
Firepower - A History of the American Heavy Tank - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988
Modern Amrican Armor - Combat Vehicles of the United States Army Today - Steven J. Zaloga i Lt.-Col. James W. Loop - Arms And Armor Press, 1982
M103 Heavy Tank - AFV Weapons Profile #41 - Col. Robert J.Icks - Profile Publication, 1972
Standard Catalog Catalog of U.S. Military Vehicles - Second Edition" - David Doyle - Kruse Publicaton, 2003
U.S. Military Tracked Vehicles - Fred W. Crimson - Motorbooks International
Too Late For War: The U.S. Industrial Base and Tank Production 1950-1953 - Mark A.Olinger - “Armor", numer z maja/czerwca 1997 roku
Technical Manual TM9-2350-206-12; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103 (T43E1) - - War Department, 1958
Technical Manual TM9-2350-214-10; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103A1 (T43E2) - - War Department, 1960
Technical Manual TM-00590B-10/1; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103A2 - - Headquarters, U.S.Marine Corps, 1964
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T122 - Watervillet Arsenal, 1951
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T123 - Watervillet Arsenal, 1951
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T123E1 - Watervillet Arsenal, 1952
Wymienione w treści numery Ordnance Committee Minutes
Dane techniczne:
Pierwszy prototyp T43:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 321,82 cm (126.7 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 54 431 kg (ok. 120000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0.871 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,4 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 102 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 76 mm
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm,środek-25 mm, tył-13 mm
- pancerz jarzma armaty - 267 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - 83-70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm T122 w jarzmie zespolonym T140
- dwa karabiny maszynowe 12.7mm HB M2E1 w jarzmie zespolonym T140 z których jeden mógł być zastąpiony karabinem maszynowym 7,62mm M1919A4E1 lub T153
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- jeden pistolet maszynowy załogi (11.43mm M3)
- jeden karabinek M2 z granatnikiem
zapas amunicji - 34 naboje 120mm
- 6800 nabojów 12.7mm
- 180 nabojów 11.43mm
- 5225 nabojów 7.62mm do k.m. M1919A4E1 jeśli był zamontowany
- 90 nabojów 7,62mm do karabinka M2
- 12 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - dalmierz T42, peryskop T35
- dowódca - wizjery kopuły, peryskop T35
- kierowca - peryskopy T36
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4 z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96 lub T97
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - SCR 508 lub SCR 528, lub AN/GRC z serii 3 do 8
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 40,2 kilometra na godzinę (25 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 66cm (27 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 56 699 kg (ok. 125000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,906 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,9 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - 137-70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 (T123E1) w jarzmie zespolonym M89(T154)
- dwa karabiny maszynowe 7,62mm M1919A4E1 lub M37 w jarzmie zespolonym M89
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- jeden pistolet maszynowy załogi (11.43mm M3A1)
- jeden karabinek M2 z granatnikiem
zapas amunicji - 33 naboje 120mm
- 900 nabojów 12.7mm
- 180 nabojów 11.43mm
- 8150 nabojów 7.62mm
- 90 nabojów 7,62mm do karabinka M2
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - dalmierz M14, peryskop M20A1
- dowódca - wizjery kopuły, peryskopy M17
- kierowca - peryskopy T26 lub M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5B,AV- -1790-7, AV-1790-7B lub AV-1790-7C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4A lub CD-850-4B z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96, T97, T97E1 lub T97E2
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 33,8 kilometra na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103A1:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 56 699 kg (ok. 125000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,906 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,9 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - od 137mm do 70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden karabin maszynowy 7,62mm M37 w jarzmie zespolonym M89
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- dwa pistolety maszynowe załogi (11.43mm M3A1)
zapas amunicji - 38 naboje 120mm
- 1000 nabojów 12.7mm
- 360 nabojów 11.43mm
- 5250 nabojów 7.62mm
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - peryskop M29
- dowódca - 4 peryskopy M17, dalmierz M15
- kierowca - 3peryskopy M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5B,AV- -1790-7, AV-1790-7B lub AV-1790-7C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4A lub CD-850-4B z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96, T97, T97E1 lub T97E2
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 lub AN/VRC-7 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 33.8 kilometra na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103A2:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1123,19 cm (442,2 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 58060 kg (ok. 128000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,928 kilograma na centymetr kwadratowy
(13,2psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - od 137mm do 70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden karabin maszynowy 7,62mm M37 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- dwa pistolety maszynowe załogi (11.43mm M3A1)
zapas amunicji - 38 naboje 120mm
- 1000 nabojów 12.7mm
- 360 nabojów 11.43mm
- 5250 nabojów 7.62mm
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - peryskop M29, miał do dyspozycji komputer balistyczny M14A1
- dowódca - 4 peryskopy M17, dalmierz M24
- kierowca - 3 peryskopy M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik dieslowski 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AVDS- - 1790-2A o mocy maksymalnej 750 koni mechanicznych przy 2400 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-6 lub CD-850-6A z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice T107
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 37 kilometrów na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 259 cm (8,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 483 km (ok. 300 mil)
Zdjęcia pochodzą z Firepower - A History of the American Heavy Tank - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988
W roku 1948 sytuacja geopolityczna wyglądała już na tyle inaczej inaczej, niż dwa lata wcześniej, że uznano za stosowne wprowadzenie pewnych zmian do powyższej rekomendacji.Przede wszystkim zalecono przyspieszenie prac nad czołgiem ciężkim, zdolnym do przeciwstawienia się sowieckim kolosom IS-3.
Ze wszystkich prototypowych czołgów ciężkich testowanych w tym czasie w Aberdeen Proving Ground i Fort Knox najbardziej obiecujący wydawał się projekt T34 uzbrojony w armatę 120mm.
Był on jednak zbyt ciężki - aż o 10 ton przekraczał dopuszczalną masę nowego czołgu ciężkiego określoną w raporcie Stilwella na maksymalnie 60 ton!
Prace studyjne przeprowadzone w Detroit Tank Arsenal wykazały, ze konstrukcja ta rokuje nadzieje obniżenia masy. Skrócenie kadłuba, zastosowanie bardziej nachylonego pancerza i instalacja lżejszej armaty tego samego kalibru pozwoliłaby na zmniejszenie masy do rzędu 58-60 ton.
Ordnance Committee Minutes (OCM) 32530 z 1-go grudnia 1948 roku nakreślił wymagania stawiane nowemu czołgowi ciężkiemu, przyznając mu nazwę T43.
Pierścień wieży nowego czołgu miał mieć średnicę 80-ciu cali, jak w czołgu T34.Jednak w stosunku do pojazdu bazowego, załoga nowego czołgu miała być mniejsza o dwóch żołnierzy - pomocnika kierowcy oraz jednego z ładowniczych i składać się z 4 ludzi - dowódcy, celowniczego, ładowniczego i kierowcy.
Wysoki nacisk na grunt zmniejszono przez permanentną instalację poszerzaczy gąsienic (do 28 cali, a w dalszych planach - instalację zupełnie nowych, szerszych ogniw o takich wymiarach), które zmniejszyły tą bardzo ważną dla zdolności manewrowych czołgu wartość do 11,6 psi (0,815 kilograma na centymetr kwadratowy).
Planowano zastosować 12-to cylindrowy, chłodzony powietrzem, silnik widlasty Continental AV-1790, który uzyskiwał moc 810 KM przy 2800 obrotach na minutę. Rozważano możliwość instalacji jego wersji turbodoładowanej (1040 KM), którą ostatecznie odrzucono, jako, że wymagałaby opracowania nowego bloku transmisyjnego (CD-850 nie był w stanie współpracować z silnikiem o tak dużej mocy i momencie obrotowym).
Lżejsza armata 120 mm miała zostać zainstalowana w nowym jarzmie zespolonym T140 wraz z pojedynczym karabinem maszynowym kalibru 12,7 mm. Oryginalna specyfikacja tego jarzma zakładała trzycylindrowy system oporopowrotników. Wstępnie planowano też instalację dodatkowego uzbrojenia obronnego w formie dwóch zdalnie sterowanych karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm zamontowanych w symetrycznych “bąblach" na burtach wieży. Tradycyjny dla czołgów amerykańskich, przeciwlotniczy karabin maszynowy 12,7mm miał być zainstalowany obok luku dowódcy.
Jeden ładowniczy załodze sprawiał, że niezbędny wydawał się projektantom system mechanicznego dosyłacza.
Oba mechanizmy - obrotu wieży i elewacji armaty miały być napędzane, choć w założeniach nie sprecyzowano, czy miał być to napęd elektryczny, czy hydrauliczny.
System celowniczy miał składać się z dalmierza, peryskopu panoramicznego, teleskopu celowniczego oraz mechanicznego komputera balistycznego.
Opancerzenie miało być najgrubsze na płytach czołowych, które miały mieć grubość pięciu cali (127 mm) i być nachylone pod kątem 58 stopni oraz z przodu wieży ( 5 cali pod kątem 60 stopni).
Późniejsze prace projektowe w Detroit Tank Arsenal miały zmienić wygląd i parametry tego czołgu, ale miał on zachować przypisaną mu nazwę.
Badania nad balistyką pancerza dowiodły, że odlewane płyty czołowe o obrysie eliptycznym obniżą jego masę, zachowując zakładaną w projekcie odporność. Makiety zbudowano i zaprezentowano publicznie w grudniu 1949 roku.
Zmienioną charakterystykę opisano w Ordnance Committee Minutes 33333 z 24 kwietnia 1950 roku. Wraz z wprowadzeniem odlewanych pancerzy zwiększono średnicę pierścienia wieży do 85 cali (215,9 cm).Powiększono też załogę - do pięciu żołnierzy (dodano drugiego ładowniczego).Przewidziano też zmianę trzycylindrowego systemu oporopowrotowego, na koncentryczny, by zaoszczędzić nieco na masie i miejscu wewnątrz wieży. Oporopowrotniki koncentryczne były już w tym czasie z powodzeniem używane w czołgach lekkich i średnich. Dzięki temu można było uzbroić czołg w dwa karabiny maszynowe (oba kalibry byłyby dopuszczalne), po jednym z każdej strony armaty. Jednocześnie wyeliminowano z projektu celownik teleskopowy, peryskop panoramiczny i komputer balistyczny (głównym przyrządem celowniczym miał stać się dalmierz) oraz zewnętrzne, “bąblowe" karabiny maszynowe.
Dość optymistycznie zakładano, że masa czołgu zmaleje do ok. 55 ton.
7-go listopada 1950 roku zmienił się system nazewnictwa czołgów. Zrezygnowano z określania przynależności danego wozu do jednej z kategorii w zależności od jego masy, wprowadzając rozróżnienie na podstawie kalibru stosowanej w nich armaty. Od tego momentu “czołg ciężki T43" stał się “pełnogąsienicowym czołgiem uzbrojonym w armatę 120 mm T43" (OCM 33476).
Gdy w czerwcu 1950 roku wybuchła wojna koreańska i rozszerzenie konfliktu na resztę świata wydawało się bardzo realne, prace nad T43 nie wyszły poza etap makiety. W tym czasie Stany Zjednoczone dysponowały głównie nieco unowocześnionym sprzętem z Drugiej Wojny Światowej oraz niewielką ilością czołgów M46 Patton - będących w rzeczywistości zmodernizowanym czołgiem M26 Pershing. Zdecydowanie brakowało wozu mogącego stoczyć co najmniej równorzędny pojedynek z IS-3...
Była to sytuacja nieco zbliżona do tej z lat 1940-1941, gdy amerykańskie siły pancerne nie mogły się mierzyć z żadnym z potencjalnych wówczas przeciwników. W ramach pilnego programu kryzysowego (by nie nazwać tego co się działo paniką) w grudniu 1950 roku złożono w Chrysler Corporation zamówienie na 80 czołgów T43.Wkrótce potem powiększono je do 300 sztuk, które miały wejść w skład zarówno US Army, jak i Korpusu Piechoty Morskiej (USMC).W sumie więc zamówiono 306 egzemplarzy, wliczając sześć wozów prototypowych.
Pierwszy prototyp znalazł się w Aberdeen Proving Ground w czerwcu 1951 roku. Chrysler przejął produkcję tuż po ukończeniu budowy 3-go prototypu przez Detroit Tank Arsenal.
Chrysler wprowadził do projektu wiele zmian, które sprawiły, że konieczna stała się zmiana nazwy. Wozy zbudowane przez motoryzacyjnego molocha miały się zwać “pełnogąsienicowymi czołgami uzbrojonymi w armatę 120mm T43E1" (OCM 34359 z 17 lipca 1951 roku).
Pierwszy prototyp uzbrojono w 120 mm armatę T122, którą zastąpiono w czołgach następnych 120mm armatą T123.
Armata T122 dysponowała takimi samymi parametrami balistycznymi, jak wcześnniejsza T53.W armacie T123 zwiększono do 48000 psi ciśnienie wewnątrz komory (3374,73 kilogramów na centymetr kwadratowy) z 38000 psi wcześniejszych armat. Prędkość początkowa wystrzelonego z niej 50-cio funtowego pocisku przeciwpancernego wynosiła 1005,84 metrów na sekundę (3300 stóp na sekundę).Kształt łuski amunicji do armaty T123 nieco zmieniono, by nie można jej było przez nieuwagę użyć w armatach T122 i T53.
Jarzmo pozostało to samo (T140).Pozostawiono również nie zmieniony koncentryczny system oporopowrotowy. Wkótce jednak jarzmo przekonstruowano, gdyż koncentryczny oporopowrotnik w armacie o tak wysokiej energii okazał się zawodny.
Nowy system używał czterech niezbyt dużych cylindrów oporopowrotników, ważył tyle samo i zajmował podobną ilość miejsca, jak poprzedni. Nowe jarzmo otrzymało nazwę T154 (OCM 22834 z 10 lipca 1951) i zostało zatwierdzone do czołgów serii produkcyjnej.
Armata przystosowana do montowania w nowym jarzmie otrzymała nazwę T123 E1.Balistycznie nie różniła się niczym od poprzedniczki, otrzymała jednak możliwość szybkiej wymiany lufy.
Wozy prototypowe można dość łatwo zidentyfikować na zdjęciach dzięki starego typu kopułce dowódcy z pięcioma wizjerami i pojedynczym, stałym peryskopem. Identyczne montowano w czołgach M47.
Wozy z serii produkcyjnej otrzymały opracowaną przez Chryslera kopułkę dowódcy, identyczną jak instalowane we wczesnych egzemplarzach czołgów M48.Zainstalowano na niej stanowisko karabinu maszynowego 12,7 mm, które mogło być obsługiwane w wnętrza czołgu.
Kierowca w wozach prototypowych miał do dyspozycji trzy peryskopy typu T36.Egzemplarze seryjne otrzymały peryskopy T25, a od czołgu numer 5 (do numeru 60) stosowano peryskopy typu M26).Wczesne egzemplarze (zarówno prototypy, jak i pierwsze seryjne) miały odmienny (mniejszy) właz luku kierowcy. W trakcie budowy zmieniono go na nieco większy - identyczny , jak w czołgach M48A1.Wymusiło to zastosowanie peryskopów typu T36.Egzemplarze finalne otrzymały peryskopy kierowcy typu M27.
W obu wersjach w pokrywie luku kierowcy można było zainstalować obrotowy, nocny peryskop noktowizyjny T41 (później M24).
Wyróżniającą cechą wczesnych egzemplarzy była też trójkształtkowa osłona przednich lamp i trzystopniowa drabinka na burcie wieży, które zmieniono na osłony półkoliste, zaś drabinkę wyeliminowano.
Wentylator w egzemplarzach seryjnych przeniesiono ze stropu wieży do specjalnego gniazda w jej tylnej części. Odmiennie były też instalacje wydechowe grzejników przedziału bojowego.
W wersji seryjnej zmieniono również podporę transportową lufy. Oryginalnie była ona dwuramienna, zamocowana na płycie tylnego pancerza. Wzmocniono ją tworząc trójnóg, którego dodatkowe ramię zamocowano na płycie stropowej przedziału napędowego.
Produkcja 300 egzemplarzy czołgu T43E1 zapewniła zakładom Chryslera w Newark (w stanie Delaware) pracę w latach 1953 i 1954.
Na testy do Fort Knox wysłano egzemplarze: prototyp o numerze 6 i wóz seryjny numer 8.Potrwały one do października 1954 roku, w którym to czasie czołgi te przejechały łącznie 4367 mil (7028 km) i wystrzeliły 176 sztuk amunicji.
Testy te wykazały zupełną niekompatybilność systemów optycznych, celowniczych oraz wieży, ze standardami określonymi przez CONARC (Continental Army Command) tyczącymi osiągów i wytrzymałości, co sprawiło, że uznano czołg T43 za niezdatny do służby liniowej w US Army.
Odnotowano też poważne problemy z amunicją, której erratyczność w czasie strzelań praktycznie uniemożliwiła “wyzerowanie" przyrządów celowniczych. Problem w końcu rozwiązano przez instalację dodatkowego pierścienia uszczelniającego na pociskach i poprawiając kontrolę jakości w procesie produkcyjnym materiału miotającego.
Innym problemem była lokalizacja wylotu gazów spalinowych. Powodowało to rozgrzewanie dna nawisu wieży w położeniu bojowym oraz przenikanie tychże spalin do wnętrza przedziału bojowego, gdy wieża znajdowała się w położeniu marszowym.
Po odrzuceniu przez CONRAC wszystkie zbudowane czołgi T43E1 zakonserwowano w sierpniu 1955 roku w oczekiwaniu na zakończenie prac studyjnych nad niezbędnymi modyfikacjami.
W listopadzie Material Requirements Review Board (Komisja Wymagań Materiałowych Departamentu Obrony) zaproponowała wprowadzenie 98 zmian , by czołg spełnił wymagania stawiane przez CONARC, prócz instalacji nowej wieży i systemu kierowania ogniem. Te miały być poprawione na tyle, na ile jest to możliwe i praktycznie wykonalne. Propozycję tę przyjęto w lutym 1956 roku i czołg T43E1 został zestandaryzowany jako “pełnogąsienicowy czołg z armatą 120mm M103" (OCM 36177).
M103 uzbrojony był w zestandaryzowaną jako M58 armatę 120mm T123E1 w jarzmie zespolonym M89 (poprzednio T154) oraz dwa karabiny maszynowe 7,62 mm Browning M1919A4E1.Dowódca do obserwacji używał kopułki M4 (zestandaryzowana kopułka Chryslera, o której już wspominałem wyżej) na której zamontowano zdalnie sterowany karabin maszynowy 12,7 mm HB M2.
Zespół napędowy składał się z silnika AV 1790-5B (i kilku innych wersji: AV-1790-7, -7B, -7C i transmisji CD-850-4A (lub CD-850-4B) o dwóch zakresach przełożeń do przodu i jednym zakresie wstecznym. Jedyną modyfikacją, jaką wprowadzono, była instalacja “rozpraszaczy ciepła" pod nawisem wieży.
Po zestandaryzowaniu zatwierdzono przydział funduszy na przeprowadzenie niezbędnej przebudowy 74 z 80 zbudowanych dla US Army czołgów do standardu M103.Pozostałe sześć wozów pozostawiono w stanie oryginalnym - miały one wziąć udział w rozmaitych programach eksperymentalnych.
W styczniu roku 1958 czołgi M103 otrzymał 899-ty Batalion Pancerny stacjonujący w Niemczech. W maju tego samego roku pododdział ten przemianowano na Drugi Batalion Czołgów Ciężkich 33-go Pułku Pancernego. Etatowo różnił się on dość znacznie od typowego batalionu czołgów średnich - składał się z czterech kompanii, z których każda liczyła sobie sześć plutonów po trzy czołgi (plus jeden Jeep).Dawało to 18 czołgów M103 w kompanii, gdyż drużyna dowódcy została wyeliminowana Łącznie batalion miał więc na stanie 72 czołgi M103.
Były one lubiane przez załogi, gdyż ich zdolności trakcyjne umożliwiały towarzyszenie w boju i marszu lżejszym M48, a zapewniały wyższy poziom bezpieczeństwa. Również 120 milimetrowa armata znalazła wśród czołgistów wielu oddanych adoratorów. Niestety - duża masa czołgu i związane z tym obciążenie zespołu napędowego sprawiało, że należało go wymieniać i remontować po przejechaniu ok. 500 mil, co było bardzo nieekonomiczne. Inną dużą wadą było częste spadanie gąsienic w efekcie wysokiej awaryjności kół napinających (identycznych, jak w czołgach M48).
Jeszcze nim CONRAC nie przyjął do służby czołgów T43E1, gdy tylko stało się jasne, że mogą one nie spełnić stawianych im wymagań, Komitet d/s Uzbrojenia zaproponował rozpoczęcie programu gruntownego przeprojektowania i modernizacji konstrukcji tak, by spełniła ona normy. Planowano przebudowanie trzech prototypów, lecz nieco później ograniczono tę liczbę do dwóch. OCM 35247 z 22-go kwietnia 1954 roku zastrzegło dla nich nazwę “pełnogąsienicowego czołgu uzbrojonego w armatę 120 mm T43E2".
Pierwszy z nich dotarł do Aberdeen Proving Ground w lutym 1956 roku, zaś drugi pojechał do Fort Knox w czerwcu tego roku.
Główne zmiany w stosunku do poprzedników polegały na gruntownej przebudowie wieży i sytemu kierowania ogniem. Wieżę wyposażono w kosz, a stanowisko celowniczego przeniesiono mocno do przodu, po prawej stronie armaty.Hydrauliczny mechanizm obrotowy wieży zastąpiono elektrycznym. Prawy karabin maszynowy zastąpiono “łamanym" celownikiem teleskopowym, stanowiącym rezerwę dla głównych przyrządów celowniczych. Dowódca otrzymał nowy, stereoskopowy dalmierz (T52).Został on elektrycznie sprzężony z komputerem balistycznym celowniczego (T33) i wraz z nowym peryskopem (T44E1) stanowił całość nowego systemu.
Podczas próbnych strzelań w Aberdeen Proving Ground dostrzeżono gwałtownie postępującą erozję wokół otworów rozpraszacza podmuchu (nie mylić z hamulcem wylotowym - to dwie różne rzeczy).Nie działał on zbyt efektywnie, lecz służył dodatkowo jako pierścień blokujący cylinder przedmuchiwacza lufy. Zdecydowano o odcięciu samego rozpraszacza pozostawiając jego pierścień mocujący na miejscu. Eksperymentalny montaż hybrydy rozpraszacza podmuchu i hamulca wylotowego podobnego w kształcie do litery T nie przyniosło oczekiwanych efektów i finalnie rozpraszacz wyeliminowano.
Testy czołgów T43E2 wykazały, że spełnia on normy CONRAC i, że po wyeliminowaniu kilku drobnych niedociągnięć możliwe będzie zestandaryzowanie go na potrzeby US Army. W tym jednak okresie nie planowała już ona tworzenia nowych jednostek czołgów ciężkich, niemniej typ ten zastrzeżono jako gotowy projekt na przyszłość, gdyby wozy bojowe tej klasy stały się znów potrzebne.
Korpus Piechoty Morskiej zdecydował o przebudowie 219 ze swoich 220 czołgów T43E1 do standardu E2.OCM 36540 z 13 czerwca 1957 roku przyznał im oficjalną nazwę M103A1.
Przebudowę zakończono w lipcu 1959 roku. Czołgi ciężkie przydzielono do wszystkich czwartych kompanii każdego z trzech batalionów pancernych piechoty morskiej. Znalazły się one także jednostkach rezerwy Korpusu.
Pomimo, że armia nie przebudowała swoich 74 M103, podjęła w lutym 1959 roku starania o wypożyczenie 72 czołgów M103A1 od Piechoty Morskiej, do czego doszło. Trafiły one do Niemiec, gdzie na krótko znalazły się na wyposażeniu kolejnego batalionu czołgów ciężkich.
Nieco wcześniej sztabowcy opracowywali nową doktrynę strukturalną amerykańskich dywizji, dostosowaną do walk zarówno na atomowym, jak konwencjonalnym polu walki, tzw. dywizji pentonimicznych (zwaną tak od studium
"Doctrinal and Organizational Concepts for Atomic-Nonatomic Army During the Period 1960-1970" - skrótowo zwanego PENTANA).Rezultat testów zdobytych przez izraelczyków w 1956 roku egipskich czołgów IS-3 doprowadził do demitologizacji zagrożenia z ich strony i w konsekwencji w opracowanym w grudniu tegoż roku projekcie ROCAD (Reorganization of Current Armored Division) zabrakło czołgów ciężkich. Nowa dywizja pancerna miała składać się łącznie z 360 czołgów - w tym 306 uzbrojonych w armaty 90 mm oraz 54 uzbrojonych w armaty 76 mm.
Wypożyczone M103A1 wróciły do USMC.
Europejska przygoda czołgów M103 wykazała dobitnie, że utrzymanie go w służbie wymaga wymiany zespołu napędowego na efektywniejszy. I tak, po wprowadzeniu do służby w armii czołgu M60, Korpus Piechoty Morskiej zainicjował program ewaluacyjny tyczący możliwości przystosowania jego jednostki napędowej do użycia w czołgach ciężkich. Jednocześnie postanowiono unowocześnić system kierowania ogniem.
Pomiędzy czerwcem, a październikiem 1961 roku wysłano do przebudowy trzy wozy M103A1, rezerwując dla nich nazwę M103A1E1.
Pierwszy z nich w marcu następnego roku wysłano na testy do Aberdeen Proving Ground. Drugi z prototypów trafił do Fort Knox , gdzie poddano go rygorystycznym badaniom przez Armored Board, zaś trzeci (ukończony w maju) pozostał w Detroit dla testów wytrzymałościowych i dla określenia minimum niezbędnych prac serwisowo-konserwacyjnych.
Najważniejszą ze zmian wprowadzonych w M103A1E1 było zainstalowanie zupełnie nowego zespołu napędowego, składającego się z 12-to cylindrowego, chłodzonego powietrzem, widlastego silnika diesela Continental AVDS-1790-2A oraz nowego bloku transmisyjnego typu cross-drive CD-850-6.Silnik osiągał moc maksymalną 750 KM przy 2400 obrotach na minutę.
Najważniejszym zyskiem związanym z zastosowaniem nowej jednostki napędowej, był prawie czterokrotny wzrost zasięgi - z ok. 80 mil do ok. 300 mil! Było to jednak możliwe w części dzięki powiększeniu zapasu paliwa do 440 galonów (z 280).
Przedział napędowy przebudowano dość znacznie. Przede wszystkim zainstalowano dość wydajną izolację termiczną, dzięki czemu zmniejszono emisję ciepła, a tym samym widzialność czołgu w podczerwieni. Wprowadzono między innymi schładzanie gazów spalinowych przez mieszanie ich z powietrzem chłodzącym. Wymusiło to jednak przeniesienie podpory transportowej lufy z tylnego pancerza na strop przedziału napędowego
Dowódca otrzymał nowy typ dalmierza - XM24, który później zestandaryzowano jako M24.Zastosowano w nim system metryczny, co było nowością. Komputer balistyczny M14E1 (później M14A1) umożliwił stosowanie amunicji HEAT.
W egzemplarzach prototypowych dla oszczędności w masie wozu wyeliminowano drugie i piąte kółka podtrzymujące gąsienice, po obu stronach. Eksperymentalnie zamontowano też aluminiowe koła jezdne i podtrzymujące stosowane w czołgach M60, co potwierdziło możliwość ich unifikacji.
W sierpniu 1962 roku postanowiono, że Red River Army Depot przebuduje 153 należące do Korpusu Piechoty Morskiej czołgi M103A1 (plus trzy już istniejące prototypy) do nowego standardu. W grudniu tego roku przyznano im nazwę “pełnogąsienicowych czołgów uzbrojonych w armatę 120mm M103A2".
W przebudowanych wozach zachowano wszystkie koła podtrzymujące.
26-go sierpnia 1963 roku Korpus Piechoty Morskiej oficjalnie określił czołgi M103A2 mianem swoich “podstawowych czołgów ciężkich".
W roku finansowym 1968 do standardu M103A2 przebudowano dodatkowe 52 wozy, co daje łączną liczbę 205 czołgów w tej klasie (niektóre źródła podają, że było ich 218).
W latach 1972-74 wycofano je z jednostek liniowych, zastępując stopniowo czołgami M60.
Na bazie czołgu M103 skonstruowano ciężki ciągnik ewakuacyjny M51.
Bibliografia:
Firepower - A History of the American Heavy Tank - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988
Modern Amrican Armor - Combat Vehicles of the United States Army Today - Steven J. Zaloga i Lt.-Col. James W. Loop - Arms And Armor Press, 1982
M103 Heavy Tank - AFV Weapons Profile #41 - Col. Robert J.Icks - Profile Publication, 1972
Standard Catalog Catalog of U.S. Military Vehicles - Second Edition" - David Doyle - Kruse Publicaton, 2003
U.S. Military Tracked Vehicles - Fred W. Crimson - Motorbooks International
Too Late For War: The U.S. Industrial Base and Tank Production 1950-1953 - Mark A.Olinger - “Armor", numer z maja/czerwca 1997 roku
Technical Manual TM9-2350-206-12; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103 (T43E1) - - War Department, 1958
Technical Manual TM9-2350-214-10; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103A1 (T43E2) - - War Department, 1960
Technical Manual TM-00590B-10/1; Tank, Combat, Full Tracked, 120 mm M103A2 - - Headquarters, U.S.Marine Corps, 1964
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T122 - Watervillet Arsenal, 1951
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T123 - Watervillet Arsenal, 1951
Notes on Materiel, Gun 120 mm, T123E1 - Watervillet Arsenal, 1952
Wymienione w treści numery Ordnance Committee Minutes
Dane techniczne:
Pierwszy prototyp T43:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 321,82 cm (126.7 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 54 431 kg (ok. 120000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0.871 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,4 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 102 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 76 mm
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm,środek-25 mm, tył-13 mm
- pancerz jarzma armaty - 267 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - 83-70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm T122 w jarzmie zespolonym T140
- dwa karabiny maszynowe 12.7mm HB M2E1 w jarzmie zespolonym T140 z których jeden mógł być zastąpiony karabinem maszynowym 7,62mm M1919A4E1 lub T153
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- jeden pistolet maszynowy załogi (11.43mm M3)
- jeden karabinek M2 z granatnikiem
zapas amunicji - 34 naboje 120mm
- 6800 nabojów 12.7mm
- 180 nabojów 11.43mm
- 5225 nabojów 7.62mm do k.m. M1919A4E1 jeśli był zamontowany
- 90 nabojów 7,62mm do karabinka M2
- 12 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - dalmierz T42, peryskop T35
- dowódca - wizjery kopuły, peryskop T35
- kierowca - peryskopy T36
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4 z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96 lub T97
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - SCR 508 lub SCR 528, lub AN/GRC z serii 3 do 8
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 40,2 kilometra na godzinę (25 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 66cm (27 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 56 699 kg (ok. 125000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,906 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,9 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - 137-70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 (T123E1) w jarzmie zespolonym M89(T154)
- dwa karabiny maszynowe 7,62mm M1919A4E1 lub M37 w jarzmie zespolonym M89
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- jeden pistolet maszynowy załogi (11.43mm M3A1)
- jeden karabinek M2 z granatnikiem
zapas amunicji - 33 naboje 120mm
- 900 nabojów 12.7mm
- 180 nabojów 11.43mm
- 8150 nabojów 7.62mm
- 90 nabojów 7,62mm do karabinka M2
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - dalmierz M14, peryskop M20A1
- dowódca - wizjery kopuły, peryskopy M17
- kierowca - peryskopy T26 lub M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5B,AV- -1790-7, AV-1790-7B lub AV-1790-7C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4A lub CD-850-4B z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96, T97, T97E1 lub T97E2
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 33,8 kilometra na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103A1:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1139,44 cm (448,6 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 56 699 kg (ok. 125000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,906 kilograma na centymetr kwadratowy
(12,9 psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - od 137mm do 70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden karabin maszynowy 7,62mm M37 w jarzmie zespolonym M89
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- dwa pistolety maszynowe załogi (11.43mm M3A1)
zapas amunicji - 38 naboje 120mm
- 1000 nabojów 12.7mm
- 360 nabojów 11.43mm
- 5250 nabojów 7.62mm
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - peryskop M29
- dowódca - 4 peryskopy M17, dalmierz M15
- kierowca - 3peryskopy M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AV-1790-5B,AV- -1790-7, AV-1790-7B lub AV-1790-7C o mocy maksymalnej 810 koni mechanicznych przy 2800 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-4A lub CD-850-4B z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice szerokości 28 cali (71.1cm) T96, T97, T97E1 lub T97E2
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 lub AN/VRC-7 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 33.8 kilometra na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 228,6 cm (7,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 128,75 km (ok. 80 mil)
M103A2:
załoga - 5
długość całkowita (z armatą do przodu) - 1123,19 cm (442,2 cala)
długość kadłuba - 699,26 cm (275,3 cala)
szerokość - 374,9 cm (147,6 cala)
wysokość (z kopułą dowódcy) - 355,85 cm (140.1 cala)
średnica pierścienia wieży - 215.9 cm (85 cali)
masa całkowita - ok. 58060 kg (ok. 128000 funtów)
nacisk na grunt z 28-mio calowymi gąsienicami - 0,928 kilograma na centymetr kwadratowy
(13,2psi)
pancerz:
- czołowy kadłuba - 114 mm (część dolna), 127 mm (część górna)
- boczny - 51 mm (góra), 44 mm (dół)
- tylny - 25 mm (dół), 38 mm (góra)
- stropy - 25 mm
- podłogi - przód-38 mm, tył-32 mm
- pancerz jarzma armaty - 254 mm do 102 mm
- wieża - przód - 127 mm
- burty - od 137mm do 70 mm
- tył - 51 mm
- strop - 38 mm
Uzbrojenie - sześćdziesięciokalibrowa armata 120mm M58 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden karabin maszynowy 7,62mm M37 w jarzmie zespolonym M89A1
- jeden przeciwlotniczy karabin maszynowy 12.7mm HB M2 na stropie wieży
- dwa pistolety maszynowe załogi (11.43mm M3A1)
zapas amunicji - 38 naboje 120mm
- 1000 nabojów 12.7mm
- 360 nabojów 11.43mm
- 5250 nabojów 7.62mm
- 8 granatów ręcznych
optyka - celowniczy - peryskop M29, miał do dyspozycji komputer balistyczny M14A1
- dowódca - 4 peryskopy M17, dalmierz M24
- kierowca - 3 peryskopy M27 plus peryskop nocny M24
- pomocnik kierowcy - peryskop M13
zespół napędowy -
- silnik dieslowski 12-to cylindrowy, widlasty (90 stopni), Continental AVDS- - 1790-2A o mocy maksymalnej 750 koni mechanicznych przy 2400 obrotach na minutę
- transmisja CD-850-6 lub CD-850-6A z dwoma zakresami prze ożeń do przodu i jednym wstecznym
zawieszenie - siedem kół jezdnych z bandażami gumowymi po każdej ze stron, zawieszone na wałkach skrętnych
- sześć kół podtrzymujących po każdej ze stron
- gąsienice T107
system elektryczny - prąd stały 24V
radiostacja - AN/GRC z serii 3 do 8 oraz czasami AN/ARC-3 lub AN/ARC-27 (radiostacja umożliwiająca komunikację z lotnictwem)
interkom - cztery stacje wewnątrz czołgu plus AN/VIA-1 na zewnątrz
prędkość maksymalna na drodze utwardzonej - 37 kilometrów na godzinę (21 mil na godzinę)
zdolność przekraczania przeszkód pionowych - 91,44 cm (36 cali)
maksymalna szerokość rowu - 259 cm (8,5 stopy)
maksymalna głębokość przeszkody wodnej - 121,92 cm (48 cali)
maksymalny kąt nachylenia gruntu - 60 procent
zasięg maksymalny po drogach utwardzonych - ok. 483 km (ok. 300 mil)
Prototypowy T43 w Aberdeen Proving Ground - 7 lipca 1951 roku.
Prototypowy T43 w Aberdeen Proving Ground - 7 lipca 1951 roku.
Prototypowy T43 w Aberdeen Proving Ground - 7 lipca 1951 roku.
Wanna kadłuba czołgu T43.
T43E1 wyposażony w lemiesz w zakładach Chryslera - 18 lipca 1955.
T43E1 w Aberdeen Proving Ground - 11 maja 1954 roku.
T43E1
T43E1
T43E1 w bazie Korpusu Piechoty Morskiej w Quantico - 9 września 1954 roku.
Dwa M103 z kompanii D 33 Armor - Niemcy, maj 1959 roku.
Jeszcze jeden M103 z kompanii D 33 Armor - Niemcy, maj 1959 roku.
120mm armata M58 i jarzmo M89 czołgu M103.
Armata M58.
Zamek 120mm armaty M58.
Przedmuchiwacz lufy armaty M58.
T43E2
T43E2
T43E2
T43E2
M103A1
M103A1
M103A1
Przedmuchiwacz lufy stosowany w czołgach M103A1.
M103A1E1 załadowany na naczepę transportera czołgów.
Continental AVDS-1790-2A z transmisją Allison CD-850-6.
M103A2
M103A2.
Zdjęcia pochodzą z Firepower - A History of the American Heavy Tank - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988
