Pierwszy czołg ciężki budowany seryjnie dla armii Stanów Zjednoczonych był efektem niespotykanej wcześniej w historii, transatlantyckiej współpracy przemysłów zbrojeniowych Zjednoczonego Królestwa i USA w czasie Pierwszej Wojny Światowej.
Nazwano go "Czołgiem międzynarodowym" - "International Tank", choć oficjalnie brzmiała ona: "czołg ciężki Mark VIII". Czasami zwie się go również "Czołgiem wolności"("Liberty Tank").

Amerykanie jeszcze przed przystąpieniem do Wielkiej Wojny interesowali się europejskimi opancerzonymi wozami bojowymi, jakie pojawiły się nad Sommą 15-go września 1916 roku. Brytyjczycy pragnęli wykorzystać niemalże nieograniczony potencjał produkcyjny Stanów Zjednoczonych i zaproponowali im wspólne opracowanie oraz późniejsza produkcję nowego typu czołgu. Amerykańskie eksperymentalne ciężkie pojazdy pancerne, jak benzynowo-elektryczny Holt, czy parowy czołg Korpusu Inżynierii były niezbyt udane i uznano je za niezdolne do służby frontowej. Dlatego też Amerykanie dość entuzjastycznie przystali na propozycję brytyjską.
Rodowód "Czołgu międzynarodowego" wywodzi się w prostej linii od pierwszych wozów Mark I i jeszcze wcześniejszych, eksperymentalnych konstrukcji -"Mother", a nawet "Little Willie". Główne założenia opracowali ze strony brytyjskiej Tennyson D’Eyncourt i John G. Rockham, zaś ze strony amerykańskiej - major H.W. Alden. Inny amerykański oficer zajmujący się projektem - major J.A. Drain, nadzorował go z polecenia głównodowodzącego American Expeditionary Force - generała Johna J. "Black Jacka" Pershinga.
Według opracowanych przez nich założeń - w USA produkowane byłyby silniki oraz inne mechaniczne części zespołu napędowego, zaś Wielka Brytania dostarczać miała uzbrojenie, blachy pancerne, elementy konstrukcyjne oraz gąsienice i pozostałe pozdespoły podwozia.. Celem ułatwienia transportu - montownia czołgów Mark VIII miała powstać we Francji - w Neuvy-Pailloux. Została ona zbudowana, ale rozejm 11-go listopada 1918 roku przerwał prace i nie została ona nigdy wyposażona.

Brytyjczycy zamówili 1500 czołgów Mark VIII w North British Locomotive Company, Beardmores w Glasgow i Metropolitan w Birmingham, niemniej do końca wojny produkcję rozpoczęto tylko w North British.
Do zawieszenia broni 11-go listopada 1918 roku zbudowano jedynie egzemplarz prototypowy. Rozpoczął on testy właśnie tego pamiętnego dnia.
Jako, że konstrukcja silników Liberty była opóźniona, nad Tamizą zdecydowano o użyciu silników rodzimej budowy. Ich konstrukcję zlecono Harry’emu Ricardo. Miał on bazować na jego silniku lotniczym. Niestety i to uległo opóźnieniu, więc w egzemplarzu prototypowym zamontowano 12-to cylindrowy silnik Rolls-Royce.
Zbudowano łącznie 24 egzemplarze z których tylko pięć trafiło do ośrodka szkoleniowego w Bovington w Dorset. Resztę wysłano na złom wprost z linii produkcyjnej.

W lipcu 1918 roku kadłub zbudowany z "miękkiej" stali wysłano do USA celem zamontowania układu napędowego. Również po zachodniej stronie Atlantyku koniec wojny niemalże przerwał prace.
Zimą z roku 1918 na rok 1919 zdecydowano, ze Rock Island Arsenal w Illinois zbuduje jedynie 100 czołgów Mark VIII, by wykorzystać zestawy części już dostarczone przez Wielką Brytanię.
2 lutego 1919 roku prototypowy, "miękki" kadłub dotarł na wyspę nad Mississippi, gdzie mieści się Rock Island Arsenal.Po wstępnych badaniach i szeregu publicznych pokazów przesłano go do pobliskiego Savannah Proving Ground celem przeprowadzenia testów drogowych, o łącznej długości 3468 kilometrów (2155 mil).Rezultat był w pełni satysfakcjonujący, choć ujawniły się pewne niedoskonałości, którym można było jednak łatwo zaradzić. Jedną z nich było rozgrzewanie "do czerwoności" płyt podłogowych przedziału silnikowego przez zbyt nisko położony tłumik.

Czołg Mark VIII był powiększoną i znacznie udoskonaloną ewolucyjną wersją wcześniejszych czołgów brytyjskich. Liczył sobie 34 stopy 2 1/2 cala długości (1042.67 cm), był więc dłuższy od Mark V (długość 26 stóp i 5 cali - 805.18cm) o 237.49 cm. Był dłuższy nawet od jego wersji przedłużonej (co ułatwiało przekraczanie okopów): Mark V * (o 54.61 cm).Gwoli historycznej dokładności należy dodać, że zaprojektowana, lecz nigdy nie zbudowana wersja przedłużona Mark VIII * miała sobie liczyć 44 stopy długości (1341.12 cm) !
Uzbrojenie stanowiły dwie szybkostrzelne armaty sześciofuntowe (57mm) Hotchkiss Mark II umieszczone w bocznych sponsonach oraz siedem karabinów maszynowych. Browning M1919 kalibru 7.62mm (Brytyjczycy zdecydowali się na uzbrojenie swoich czołgów w karabiny maszynowe Hotchkiss - amerykański egzemplarz prototypowy również je otrzymał) w jarzmach kulistych. Trzy z nich zamontowano w dużych, sferycznych gniazdach: dwa w burtowych drzwiach, zaś trzecie - na tylnej ścianie nadbudówki. Były one ruchome, co umożliwiało dodatkowe zwiększenie pola ostrzału w porównaniu z oryginalnym jarzmem kulistym. Pozostałe cztery karabiny maszynowe umieszczono w nadbudówce - dwa były z przodu, zaś jarzma dwóch pozostałych umieszczono w tylnej części płyt burtowych nadbudówki. Zostały one (ostatnie z wymienionych) usunięte w pojazdach budowanych seryjnie w USA a otwory po ich jarzmach zaślepiono płytami pancernymi - tym samym uzbrojenie amerykańskich czołgów Maark VIII zostało zmniejszone do 5 karabinów maszynowych Browning M1919.Lufy tychże osłonięto pancernymi "rękawami".
Kadłuby montowano nitując płyty pancerne do konstrukcji nośnej z kształtek żelaznych i stalowych. Stosowano pancerze o grubości od 6mm (np. na stropy) do 16mm (burty nadbudówki).Kadłub był nieco węższy do czołgów wcześniejszych, jako, że zastosowano szersze gąsienice, a szerokość całkowita musiała pozostać ta sama - wymuszała ją transportująca czołgi kolej.
Dla zmniejszenia szerokości maksymalnej, sponsony zawieszone były w przedniej części na zawiasach i można je było składać do wnętrza pojazdu.
W odróżnieniu od konstrukcji wcześniejszych - kadłub przedzielono grodziami pancernymi na trzy przedziały: bojowy, napędowy i paliwowy. Para przesuwanych drzwi umożliwiała przechodzenie z przedziału bojowego do slinikowego. W trzecim przedziale, za silnikowym znajdowały się trzy zbiorniki paliwa, po 80 galonów (302, 83 litra) w każdym.
Rozwiązanie to poprawiało wentylację przedziału bojowego, zmniejszało poziom hałasu oraz znacznie ograniczało ryzyko pożaru, będące poważnym zagrożeniem w starszych modelach czołgów brytyjskich.
Zespół napędowy składał się ze zmodyfikowanego, 12-to cylindrowego i chłodzonego cieczą silnika lotniczego Liberty i epicyklicznej skrzyni przekładniowej o dwóch przełożeniach do przodu i dwóch wstecznych. Silnik miał obniżony stopień sprężania i przy 1400 obrotach na minutę osiągał moc 338 KM.
Modyfikacje polegały na zastąpieniu lotniczego gaźnika Zenith przez wyrób firmy Ball and Ball oraz na zastosowaniu trzycalowej szerokości pasa skórzanego zamiast paska klinowego do napędzania wentylatora chłodnicy.
Ciekawie rozwiązano system paliwowy - benzyna z zainstalowanych dość daleko i stosunkowo nisko zbiorników tłoczona była do umieszczonego nad silnikiem mniejszego zbiornika grawitacyjnego przez pompowanie do nich sprężonego powietrza (kompresor był napędzany przez silnik).
Silnik Liberty wyposażony był w elektryczny rozrusznik , niemniej w przypadku "zimnego" rozruchu zalecano wspomaganie go korbą. Można ją było zainstalować we wnętrzu przedziału bojowego, w specjalnej przystawce, zamocowanej na ścianie grodzi.
W czołgach prototypowych gazy wydechowe mogły być wydalane na dwa sposoby: gdy nie liczył się poziom hałasu (a więc w czasie transportu i z dala od linii frontu) można było skierować je bezpośrednio do góry - w krótkie, pozbawione tłumików rury wydechowe wystające nad strop przedziału silnikowego, bądź, gdy trzeba było poruszać się ciszej - w dół, do tłumików zainstalowanych po obu stronach kadłuba. Jak już wspominałem - rozwiązanie było niefortunne i zalecono przeniesienie tłumików na strop przedziału silnikowego. Tak zrobiono w czołgach brytyjskich. W wozach amerykańskich - rury wydechowe wypuszczono na strop i skierowano ku tyłowi, bez instalowania jakichkolwiek tłumików. Dolny system wydechowy wyeliminowano po obu stronach oceanu.
43-tonowa masa pojazdu przenoszona była na gąsienice przez 29 rolek po każdej ze stron. W górnej części przewidziano tylko jedną rolkę zwrotną: w miejscu zmiany kąta nachylenia prowadnicy. Maksymalna prędkość czołgu wynosiła 5,5 mili na godzinę (8.8 kilometra na godzinę).

Większość dokumentów określa liczbę załogi na 11 żołnierzy, niemniej jeden z regulaminów specyfikuje ją na ośmiu: dowódcę czołgu, kierowcę, dwóch artylerzystów, trzech strzelców karabinów maszynowych i mechanika. Przypuszczalnie załoga 11-to osobowa liczyła dodatkowo dwóch ładowniczych 6-cio funtówek i jednego strzelca km.
Stanowisko kierowcy znajdowało się w przedniej części przedziału bojowego. Jego głowa mieściła się w małej "psiej budzie"(jak ją zwano) tuż przed główną nadbudówką. Do obserwacji służyły szczeliny, zaś górna klapę można było podnieść, co umożliwiało wysunięcie głowy na zewnątrz, gdy nie było zagrożenia ostrzałem.
Do kierowania czołgiem kierowca używał czterech drążków sterowniczych oraz pedału hamulca. Miał też kilka dźwigienek i przełączników, np. dźwigienkę sterowania przepustnicą, przełączniki zapłonu, rozrusznika itp.
Stanowisko dowódcy czołgu znajdowało się w środkowej części głównej nadbudówki. Do obserwacji służyła mu jego własna "budka" - szumnie zwana "kopułką". By patrzyć przez jej szczeliny obserwacyjne musiał stać na swojej oficerskiej skrzynce , zawierającej cały jego ekwipunek.
W stropie nadbudówki znajdował się duży właz ewakuacyjny, zapewniający wentylację poza linią frontu.
Do komunikacji zewnętrznej używano znajdujący się po lewej stronie tylnej części stropu nadbudówki telegraf semaforowy. Komunikację wewnętrzną zapewniał system laryngofoniczny. Dowódca dysponował łącznicą i mógł połączyć się z kierowcą, mechanikiem oraz obydwoma artylerzystami. W prototypie mógł też rozmawiać z idącym na zewnątrz przewodnikiem, za pomocą długiego przewodu podłączonego do dodatkowego gniazda w panelu kierowcy. W egzemplarzach seryjnych zrezygnowano z tego na rzecz sygnalizacji ręcznej w ciągu dnia i świetlnej - latarkami - w nocy.

Budowa pierwszego czołgu Mark VIII w Rock Island Arsenal rozpoczęła się 1-go lipca 1919 roku .1 września tego roku w hali montażowej znajdowało się 28 czołgów w różnych etapach budowy. Pierwszy ukończono 5-go stycznia 1920 roku. Ostatni z zamówionej setki był gotowy do testów drogowych 5-go czerwca.
W czasie jazd próbnych stwierdzono właściwą wszystkim nowym konstrukcjom, pewną ilość błędów projektowych. Najczęstszym problemem, na jaki się natknięto były pożary silnika wywoływane przyspieszonym zapłonem i "kichaniem" w gaźnik. Radzono sobie z tym przy pomocy gaśnic przewożonych w przedziale silnikowym. Wymagało to jednak ciągłej czujności mechanika.

22 marca 1920 roku w czasie ładowania partii nowych czołgów na platformy kolejowe doszło do wypadku. Jeden z wagonów złamał się pod ciężarem czołgu, który zsunął się na bok i wywrócił do góry gąsienicami. Szczęśliwie - kierowca i mechanik wyszli z tego bez szwanku.
O solidności wykonania czołgów może świadczyć fakt, że po przywróceniu go do właściwej pozycji pojechał on do warsztatu korzystając z własnego napędu, zaś jedynymi uszkodzeniami, jakich doznał były wgięcia pokrywy kopułki dowódcy i zgięcie kolumny semafora. Naprawiono je bez demontowania części z wozu!

W bardzo zmniejszonej, pokojowej armii amerykańskiej czołgi ciężkie używane były zgodnie z doktryną, jako wozy przełamania i wsparcia piechoty. W połowie lat dwudziestych doktryna ta zmieniła się. Lekko opancerzone, silnie uzbrojone i powolne ciężkie czołgi towarzyszące miały zostać w pewnej przyszłości zastąpione mniejszymi i szybszymi wozami zdolnymi do walki manewrowej.
W latach 1920-1925 przynajmniej jeden czołg Mark VIII posłużył jako platforma doświadczalna do badań nad modną wówczas (wynalezioną we Francji) stroboskopową kopułką obserwacyjną dowódcy. Testy wykazały jednak jej wrażliwość na stosunkowo lekki ostrzał z karabinu maszynowego kalibru 7.62 mm. Dalsze prace rozwojowe ukierunkowano więc na wzmocnienie jej odporności.4 maja 1926 roku Komisja do spraw Uzbrojenia (Ordnance Committee) uznała ją za konstrukcję zdecydowanie gorszą (oraz bez porównania droższą i bardziej zawodną) od peryskopu i zaleciła przerwanie jakichkolwiek prac badawczych.
Pod koniec lat dwudziestych przeprowadzono serię eksperymentów dla zbadana możliwości przewożenia czołgu lekkiego M1917 na przystosowanym do tego celu stropie przedziału silnikowego czołgu ciężkiego Mark VIII. Jazdy próbne wykazały, że było to wykonalne, choć manewrowość i zdolność pokonywania przeszkód czołgu-nosiciela bardzo znacznie malała. Prac nie kontynuowano.
W roku 1932 czołg Mark VIII posłużył do oceny przydatności chłodzonej powietrzem wersji silnika Liberty do napędu pojazdów pancernych. Przebudowę i testy przeprowadzono na terenie Aberdeen Proving Ground.
Silnik ten, opracowany i zbudowany przez Heat Controlled Motor Company stosował zarówno zewnętrzne, jak wewnętrzne chłodzenie powietrzem i miał stosunkowo wysoki stopień sprężania.
Przebudowany wtedy czołg można dość łatwo zidentyfikować na zdjęciach dzięki masywnej, zewnętrznej obudowie wentylatora na lewej burcie.
Testy nie wykazały jakiejkolwiek przewagi nowego silnika nad wcześniej stosowanym, ani pod względem niezawodności, ani żadnym innym. Niemniej zebrane w tym czasie doświadczenia spowodowały zainteresowanie się Departamentu Uzbrojenia silnikami chłodzonymi powietrzem do napędu czołgów. Rekomendowano prowadzenie dalszych prac w tym kierunku.

W tymże roku 1932 zdecydowanie już przestarzałe czołgi Mark VIII wycofano z jednostek liniowych i zebrano na terenie Aberdeen Proving Ground przenosząc do rezerwy.
W kwietniu 1936 roku Komisja do spraw Uzbrojenia zleciła usunięcie czołgu ciężkiego z Ordnance Book of Standards.Zatwierdzono to 7-go maja.
Czołgi Mark VIII pozostały na terenie Aberdeen Proving Ground do wybuchu drugiej Wojny Światowej. Zostały one latem roku 1940 sprzedane Kanadyjczykom, wraz z budowanymi licencyjnie w Stanach czołgami lekkimi Six Ton Tank M1917 (Renault FT-17).Sprzedano je po cenie złomu - 20 dolarów amerykańskich za tonę.
Łącznie do Camp Borden w Kanadzie trafiło we wrześniu 1940 roku 229 czołgów, w tym ok. 90 Mark VIII, gdzie przez ok. dwa lata używano ich do szkolenia.

Do dziś przetrwały dwa egzemplarze - jeden brytyjski i jeden amerykański.
Brytyjski znajduje się w zbiorach Bovington Tank Museum, zaś amerykański w kolekcji Fort George G. Meade U.S. Army Museum w stanie Maryland.


Bibliografia:
Firepower - A History of the American Heavy Tank - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988
The British Tanks 1915-19 - David Fletcher - Crowood Press Ltd., 2001
British And American Tanks of World War II - Chamberlain, Ellis - Arco Publishing, 1981
The Fighting Tanks Since1916 - Jones, Rarey, Icks - National Service Publishing Company, 1933
Tanks 1914-1919, The Logbook of a Pioneer - Albert G. Stern - Hodder and Stoughton, 1919

Dane techniczne:

Załoga - 8 lub 11 żołnierzy
Długość całkowita - 1042,67 cm (410,5 cala)
Szerokość z wysuniętymi sponsonami - 365,8 cm (144 cale)
Wysokość (z kopułką dowódcy) - 52,8 cm (20,8 cala)
Prześwit - 312,4 cm (123 cale)
Masa całkowita - 39400 kilogramy (86900 funtów)
Nacisk na grunt - 1,13 kilograma na centymetr kwadratowy (16,1 psi)

Pancerz - płyta czołowa-góra - 12 mm (0,47 cala)
- burty - przód - 12 mm (0,47 cala)
- burty głównej nadbudówki - 16 mm (0,63 cala)
- tył - 16 mm (0,63 cala)
- stropy - 6 mm (0,24 cala)
- strop tylnej części kadłuba - 10 mm (0,39 cala)
- podłoga - 6 do 8 mm (0,24 do 0,31 cala)
- sponsony - burty - 12 mm (0,47 cala)
- strop - 6 mm (0,24 cala)

Uzbrojenie - dwie armaty 57 mm Hotchkiss Mk. II (sześciofuntówki)
- pięć karabinów maszynowych 7.62 mm Browning M1919 (w wersji amerykańskiej)
- siedem karabinów maszynowych 7.7 mm Hotchkiss (w wersji brytyjskiej i amerykańskim prototypie)
Zapas amunicji - 208 nabojów 57 mm
- 15100 nabojów 7,62 mm

Zespół napędowy - silnik - 12 cylindrowy, widlasty, chłodzony cieczą Liberty 12
- pojemno skokowa - 27027.8 centymetra sześciennego
- moc maksymalna 338 KM przy 1400 obrotach na minut
- epicykliczna skrzynia przekładniowa o dwóch przełożeniach do przodu i dwóch wstecznych

Zawieszenia - 29 rolek jezdnych na burt
- jedna rolka zwrotna po każdej stronie
Gąsienice - 78 ogniw o szeroko ci 67,3 cm po każdej ze stron

System elektryczny - dwie oddzielne instalacje prądu stałgo o napięciach: 6 i 12 voltów

Prędkość maksymalna po drodze - 8,8 kilometra na godzin (5,5 mili na godzinę)
Zdolność do pokonywania wzniesień - 84 procent
Zdolność do przekraczania rowów - 488 cm (192 cale)
Zdolność do przekraczania przeszkód pionowych - 140 cm (54 cale)
Maksymalna dopuszczalna głębokość przeszkody wodnej - do 86 cm (34 cale)
Zapas paliwa - 908,49 litra (240 galonów US)
Zasięg maksymalny po drogach - ok. 64.37 km (ok.40 mil)

Poniższe zdjęcia pochodzą z "Firepower - A History of the American Heavy Tank" - R.P.Hunnicutt - Presidio Press, 1988

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII.Uzbrojony jest w 7 karabinów maszynowych Hotchkiss 7,7mm.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII przed zamontowaniem karabinw maszynowych.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: przód kadłuba.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: tył kadłuba i strop przedziału silnikowego.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: drzwi wejściowe i gniazdo jarzma burtowego karabinu maszynowego.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: nadbudówka od tyłu.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: sponson w pozycji transportowej - widok od tyłu.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: sponson w pozycji transportowej - widok z przodu.

Gródź pomiędzy przedziałami: bojowym i silnikowym.Widoczne drzwi i przystawka ręcznego rozrusznika z zainstalowaną korbą.

Prototyp amerykańskiego czołgu ciężkiego Mark VIII: stanowisko kierowcy.

Czołg ciężki Mark VIII z zainstalowaną kopułką stroboskopową.

Czołg ciężki Mark VIII o numerze rejestracyjnym 67981 używany do eksperymentów z przewożeniem czołgów lekkich M1917 na tylnej części kadłuba.

Czołg ciężki Mark VIII używany do testów silnika chłodzonego powietrzem.

Konserwacja odstawionych do rezerwy czołgów ciężkich Mark VIII w Aberdeen Proving Ground.

Poniższe zdjęcie pochodzi z "British And American Tanks of World War II" - Chamberlaina I Ellisa

Czołgi ciężkie Mark VIII w Kanadzie.