1. Lekka Dywizja Zmechanizowana i 10. Brygada Kawalerii Pancernej

Większość autorów piszących o udziale polskich jednostek w kampanii francuskiej w 1940 r. jednym tchem wymienia trzy wielkie jednostki wojsk lądowych - 1. Dywizję Grenadierów, 2. Dywizję Strzelców Pieszych oraz 10. Brygadę Kawalerii Pancernej. O dywizjach piechoty powstawały w minionych latach liczne książki i artykuły, natomiast o 10. Brygadzie pisano w sumie niewiele. Większość opracowań i wspomnień dotyczyło głównie walk w Szampanii i Burgundii podczas jednego tygodnia czerwca 1940 r.


Działania bojowe rozpoczęła brygada 10 czerwca. Wówczas to skoncentrowano ją w rejonie Vertus-Avize i podporządkowano dowództwu francuskiej 4. Armii. Wieczorem 12 czerwca "maczkowcy" otrzymali rozkaz osłony odwrotu sił francuskich wzdłuż drogi z Montmort do Sézanne pomiędzy Marną a Kanałem Burgundzkim.


Od 13 do 15 czerwca Brygada osłaniała skrzydła jednostek francuskich i stoczyła kilka zwycięskich potyczek , m.in. pod Champaubert i Montigivroux. Wieczorem 16 czerwca polscy pancerniacy i dragoni zaatakowali miejscowość Montbard, które zdobyły po kilkugodzinnej bitwie. Natarcie to było możliwe do wykonania gdyż gen. Maczek rozkazał, zniszczyć część pojazdów (w tym również czołgów), by w ten sposób wygospodarować paliwo dla pojazdów biorących udział w akcji. W sumie Montbard zostało zaatakowane przez 17 polskich czołgów Somua S-35 i dragonów. W walce, w której strona polska straciła 3 wozy bojowe i 17 poległych, rozbito batalion 66. pp zmot. z niemieckiej 13 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej ze składu niemieckiej Grupy Pancernej, dowodzonej przez gen. Ewalda von Kleista. Dzięki temu sukcesowi francuska 235. DP wycofała się na południe. Polacy jednakże nie zdążyli za Francuzami, gdyż Niemcy zdołali wysadzić most w Montbard. Następnego dnia Brygada wycofała się do Is-sur-Tille (niedaleko Dijon). Tam, w okrążeniu, ukryta w Lesie Maltańskim (Bois de Malte)18 czerwca Brygada przestała istnieć jako zwarta jednostka. Gen. Maczek rozkazał zniszczyć pozostały ciężki sprzęt i broń, a pozostałym 500 żołnierzom polecił przedostać się za linie niemieckie. Większość znalazła się następnie w Wielkiej Brytanii. Generałowi udało się odpłynąć do Afryki w przebraniu Araba. Podczas walk w czerwcu 1940 r. 10 BKPanc. straciła około 1200 żołnierzy (zabici, ranni i zaginieni) z wyjściowego stanu ok. 1700.


Ale tak naprawdę 10. BKPanc. nie była wcale jednostką wielkości brygady. Była to grupa bojowa, odpowiednik niemieckiej Kampfgruppe, która została wyłoniona z większej jednostki. ?Macierzystą? jednostką była bowiem 1. polska Lekka Dywizja Zmechanizowana, o której w naszej historiografii znajdują się tylko rozproszone wzmianki. Wypada więc zadać pytanie: co ty był za związek taktyczny, jak nazywa się w terminologii wojskowej korpusy, dywizje i brygady.


Gdy trwała jeszcze "dziwna wojna" we Francji rozpoczęło się formowanie polskiego wojska. Początkowo tworzono obozy szkoleniowe poszczególnych rodzajów broni i służb, a przede wszystkim podstawowych - piechoty i artylerii. Sformowano również w Boll?ne et St. Cecille Centrum Wyszkolenia Broni Pancernej, dokąd przybywali żołnierze, którzy służyli w jednostkach czołgów i samochodów pancernych w Wojsku Polskim oraz poborowi polskiego pochodzenia z Francji. Centrum dowodził ppłk Jerzy Gliński. W składzie Centrum znajdowały się również Szkoła Podchorążych Broni Pancernej, którą dowodził kpt. Marian Żebrowski oraz Szkoła Podoficerów Broni Pancernej, kierowana przez mjr. Mieczysława Poniatowskiego.


czołg Somua S 35


Centrum składało się z batalionu szkolnego broni pancernej, którego kompaniami dowodzili 1. kpt. Roman Gilewicz i drugą kpt. Aleksander Kunicki oraz batalionu zapasowego broni pancernej pod dowództwem mjr. Edwarda Chróścickiego. Natomiast Ośrodek Zapasowy Kawalerii Zmotoryzowanej szkolił i przeszkalał polskich kawalerzystów i poborowych, początkowo na potrzeby oddziałów rozpoznawczych związków taktycznych.
W obu centrach rozpoczęto też tworzenie jednostek pancernych i kawaleryjskich. Ale jeszcze wcześniej - w listopadzie 1939 r. - w obozie szkoleniowym Coëtquidan powstał pułk specjalny, którym dowodził ppłk Ireneusz Kobielski. Pułk rozwinięto z utworzonego już 4 października 1939 r. batalionu specjalnego, w którym zgrupowano żołnierzy różnych specjalności (poza piechotą). 1 grudnia pułk rozformowano, wydzielając z niego zawiązki różnych pododdziałów - artylerii, kawalerii, saperów i pancerniaków. W ten sposób utworzono dywizjon kawalerii, który przeniesiono najpierw do Teihouet, a następnie do Paimpart oraz batalion pancerno-motorowy, który 8 grudnia przeniesiono do Campenéac i przemianowano na 1. batalion czołgów. A już 10 stycznia 1940 r. sformowano w tym samym miejscu 2. batalion czołgów. Z kolei dywizjon kawalerii został 29 stycznia 1940 r. podzielony na dwa bataliony, które przyjęły historyczne nazwy pułków z 10. Brygady Kawalerii z września 1939 r. - 24. ułanów i 10. strzelców konnych.


Od końca lutego Zgrupowanie Pancerne przeniesiono do St.Cecile-les-Vigne, gdzie powstały kolejne bataliony czołgów (3. i 4.). Sformowano tu również zawiązki 5. batalionu czołgów pod dowództwem mjr. Ciszowskiego i 6. batalionu czołgów pod dowództwem mjr. Bolesława Sokołowskiego. Dowództwo Zgrupowania Broni Pancernej objął płk dypl. Antoni Korytowski. Oprócz formowanych i szkolonych oddziałów w jego skład weszła również tzw. kompania finlandzka pod dowództwem kpt. Władysława Czaplińskiego, która miała być wysłana najpierw do Finlandii, a następnie do Norwegii.



czołg Renault R 35


Od pierwszych dni marca 1940 r. rozpoczęto formowanie polskiej 1. Lekkiej Dywizji Zmechanizowanej (1er Division Lég?re Méchanique Polonaise), która prawdopodobnie miała otrzymać kolejny (8.) numer wśród francuskich jednostek tego typu. Składać się ona miała z:
1. pułku rozpoznawczego, którym dowodził ppłk dypl. Jan Moniwid-Olechnowicz; pułk liczył dwa bataliony w składzie szwadron motocyklowy i szwadron samochodów pancernych (20 sztuk). W sumie w pułku (we francuskich dywizjach był to zwykle pułk kirasjerów) być powinno 48 samochodów pancernych Panhard P 178.


1. Lekkiej Brygady Zmechanizowanej (przez Polaków nazywanej Brygadą Pancerną) dowodzonej przez gen. bryg. Bronisława Regulskiego; w skład brygady wchodziły:

1. pułk czołgów (płk Tadeusz Majewski), utworzony z I oraz II batalionu czołgów. We francuskich dywizjach tego typu były to pułki kirasjerów lub dragonów, a nie pancerne. Skład etatowy: 47 czołgów Somua S-35 w jednym batalionie i 47 czołgów Renault R-35 w drugim batalionie oraz czołg dowódcy R-35.

1. bcz (I/1.)sformowany 2.12.1939 r., rozbity 15.06.1940 r.; dowódcy: mjr Leonard Furs-Żyrkiewicz od początku istnienia jednostki do 27.05.1940 r., a następnie mjr Stanisław Gliński - zamieniono wówczas dowódców pomiędzy 1. a 4. bcz.

2.bcz (II/1.) sformowany 10.01.1940 r., pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii; dowódca mjr Zygmunt Chabowski.


2. pułk czołgów (dowódcy nie wyznaczono). Skład jak w 1. pułku.
3.bcz ((I/2.) sformowany 1.03.1940 r., pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii; dowódca kpt Marian Warpechowski.

4.bcz (II/2.) sformowany wiosną 1940 r., dowódcy: mjr Stanisław Gliński, od 27.05.1940 r. mjr Leonard Furs-Żyrkiewicz. Pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii.


2. Lekkiej Brygady Zmechanizowanej (przez Polaków nazywanej 1. pułkiem kawalerii zmotoryzowanej). Sformowana jako dwubatalionowy pułk kawalerii 6.03.1940 r. pod dowództwem płk. dypl. Witolda Gierulewicza, a od 1.04.1940 r. płk. dypl. Kazimierza Dworaka. 4.04.1940 r. powiększona o trzeci batalion. Każdy batalion składał się z:
szwadronu rozpoznawczego wyposażonego w 22 AMR Renault R 33/35 (les Automitrailleuses de Reconnaissance czyli rozpoznawczy samochód pancerny) i dwie maszyny rezerwowe, szwadronu motocyklistów (4 plutony po 13 motocykli),dwóch szwadronów dragonów wyposażonych w samochody ciężarowe (głównie Laffly S20 TL). W sumie każdy szwadron liczył 200 ludzi na 21 ciężarówkach S20 TL, 18 lkm, 12 granatników nasadkowych VB, 4 ckm, moździerz 60 mm. Oprócz tego w skład batalionu wchodził szwadron ckm i wsparcia z dwoma plutonami magnezowymi (peloton de magnésium) - każdy po 3 ciężarówki z 4 CKM, pluton moździerzy (5 ciężarówek, 4 moździerze 81 mm i 15 ludzi obsługi) oraz pluton przeciwpancerny - 4 działka ppanc. 25 mm. Batalion dragonów zmotoryzowanych wyposażony i uzbrojony był w 23 AMR, 52 lkm, 36 granatników nasadkowych, 16 ckm, 3 moździerze 60 mm, 4 moździerze 81mm i 4 armatki ppanc. 25 mm. W składzie pułku/brygady znalazły się:


pancerny samochód rozpoznawczy Panhard P178


I/1. Pkzmot. utworzony 4.04.1940 r. jako III baon zmot. im. 14. pułku ułanów jazłowieckich, przemianowany w czerwcu 1940 r. na I/1. im. 14. p.uł. jazłowieckich; dowódca mjr Stefan Starnawski, w zastępstwie dowodził rtm. Jerzy Stużyński. Pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii.

II/1. Pkzmot. utworzony 29.01.1940 r. jako baon 24. pułku ułanów, który od 5.03.1940 r. występował jako baon zmot. im. 24. pułku ułanów, przemianowany 8.03.1940 r. na I baon zmot. im. 24. p.uł., a w czerwcu 1940 r. przemianowany na II/1. im. 24. p.uł.; dowódca mjr Bogumił Szumski. Pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii.

III/1. Pkzmot. utworzony 29.01.1940 r. jako baon 10. pułku strzelców konnych, który od 5.03.1940 r. występował jako baon zmot. im. 10. pułku strzelców konnych, przemianowany 8.03.1940 r. na II baon zmot. im. 10. psk., a w czerwcu 1940 r. przemianowany na III/1. im. 10. psk; dowódca mjr Emil Słatyński. Pod koniec czerwca ewakuowany do Anglii.


Artyleria Dywizyjna dowódcy nie wyznaczono?

pułk artylerii w składzie trzech dywizjonów - dwa po 12 armat 75 mm (po 3 baterie) i jeden haubic 105 mm (3 baterie), dowódcy nie wyznaczono? Według oryginalnej terminologii nosił on nazwę pułku artylerii zmotoryzowanej ?na każdy teren?, co w praktyce oznaczało, że do haubic zamontowane były koła pompowane - miękkie.

dywizjon przeciwpancerny (mjr Stanisław Maniak), sformowany z dwóch baterii przeciwpancernych, każda po 8 armat 47 mm,
bateria przeciwlotnicza 6 armatek 25 mm

batalion saperów, dowódca mjr Jan Dorantt (kompanie kpt. Wiktora Neklawsa i kpt. Władysława Pogorzelskiego),


Renault AMR R 33


Dowódcą LDZ został gen. bryg. Stanisław Maczek. Proces formowania jednostki został przerwany w wyniku sytuacji na froncie. Stronie polskiej przekazano ?życzenie? Francuzów, by z Dywizji wydzielić grupę bojową liczącą 5305 ludzi. Składać się miała z pułku czołgów (dwa bataliony), dywizjonu kawalerii (dwa szwadrony), dywizjonu artylerii zmotoryzowanej (12 haubic 75 mm), dywizjonu artylerii przeciwpancernej (16 armat 47 mm), kompanii saperów oraz mniejszych pododdziałów.

Jednakże brak sprzętu i uzbrojenia - głównie dla drugiego batalionu czołgów, dragonów oraz dywizjonu artylerii - spowodował dalsze wydzielenie 25 maja 1940 r. jeszcze mniejszej grupy bojowej. Liczyła ona ok. 1700 osób i przyjęła nazwę 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W jej skład weszło dowództwo (poważnie okrojony sztab LDZ) z gen. Stanisławem Maczkiem, dowództwo 1. pułku czołgów (płk T. Majewski) z I batalionem czołgów (mjr S. Gliński), dywizjon kawalerii zmotoryzowanej (mjr Władysław Zgorzelski), dywizjon artylerii przeciwpancernej (mjr S. Maniak), bateria artylerii przeciwlotniczej 25 mm (kpt. B. Godunow), kompania saperów (kpt. W. Neklaws), szwadron łączności (kpt.M. Kowal) i pluton regulacji ruchu (rtm. Antoni Pierogrodzki). W tym składzie grupa wyruszyła na pola Szampanii i Burgundii. Przypomnijmy tylko, że po kampanii odnalazło się w Anglii ok. 500 oficerów, podoficerów i szeregowych z tej grupy.



Samochód ciężarowy Laffly S20 TL (fot. Patrick Chamourat http://patrick.chamourat.free.fr/pageweb/francais.html)



Źródła: historie pułkowe (m.in.. 24 puł, polskiej broni pancernej, materiały z Instytutu i Muzeum Sikorskiego, Muzeum Wojska Polskiego oraz Wojskowego Biura Badań historycznych)

Autor prosi czytelników o uwagi, sprostowania i ?namiary? na materiały archiwalne i publikacje, dotyczące uzupełnień tego opracowania. Wdzięczny będzie zwłaszcza za sprawy dotyczące artylerii LDZ.

Skład Lekkiej Dywizji Zmechanizowanej (LDZ) - Division Lég?re Mécanique (DLM) Sztab - Etat-Major (czasami również Quartier General) Pułk rozpoznawczy - Régiment de Découverte Lekka Brygada Zmechanizowana (LBZ) - Brigade Lég?re Mécanique (BLM) sztab brygady - l?Etat-Major de Brigade Lég?re Mécanique 2 pułki kawalerii pancernej - Régiments de Cavalerie de Combat dywizyjny szwadron przeciwpancerny 25 mm - Escadron Divisionnaire de 25m/m Anti-Chars (EDAC) dywizyjny szwadron remontowy - Escadron Divisionnaire de Réparations (EDR) Lekka Brygada Zmechanizowana (2.)- Brigade Lég?re Mécanique (BLM) sztab brygady - Etat-Major de Brigade Lég?re Mécanique pułk dragonów przewożonych - Régiment de Dragons Portés - type DLM (RDP) zmotoryzowany pułk artylerii - Régiment d'Artillerie Tractée Tout Terrain (RATTT) dwa dywizjony armat 75 mm - Groupe d'Artillerie dywizjon haubic 105mm dywizyjna bateria przeciwpancerna 47 mm - Batterie Divisionnaire de 47m/m Anti-Chars (BDAC) bateria przeciwlotnicza 25 mm - Batterie de 25m/m Contre-Avions (BCA) Dowództwo Łączności - Commandement de Transmissions kompania łączności telegraficznej - Compagnie Télégraphique kompania łączności radiowej - Compagnie Radio odział gołębi pocztowych - Détachement Colombophile Dowództwo Saperów - Commandement de Sapeurs trzy kompanie saperów - Compagnies de Sapeurs-Mineurs kompania mostowa - Compagnie d'Equipage de Ponts (CEP) Dowództwo Transportu - Commandement de Transport zmotoryzowana kompania transportowa - Compagnie Automobile de Transport zmotoryzowana kompania transportowa kwatery głównej - Compagnie Automobile de QG (CGQG) grupa kwatermistrzowska - Groupe d'Exploitation Divisionnaire (GED) grupa sanitarna - Groupe de Sanitaire Divisionnaire (GSD) dywizjon lotnictwa rozpoznawczego - Groupe Aérien d'Observation (GAO)

Gen. bryg. Stanisław Maczek. Dowódca LDZ i 10. BKPanc.